Na današnji dan 1881. godine u Sankt Peterburgu preminuo je ruski pisac Fjodor Mihajlovič Dostojevski. Јedan od najbitnijih stvaralaca u istoriji svjetske književnosti.
Dostojevski je jedan od najuticajnijih pisaca ruske književnosti. Prema širini i značaju uticaja, posebno u modernizmu, on je bio svjetski pisac u rangu Šekspira i Servantesa. Realizam Dostojevskog predstavlja svojevrsni prelaz prema modernizmu, jer njegovo stvaranje upravo u epohi modernizma postaje nekom vrstom uzora načina pisanja. Utemeljitelj je psihološkog romana, a po mnogima je i preteča egzistencijalizma.
Fjodor je bio drugi od sedmoro dece Mihaila i Marije Dostojevski, koji su bili potomci bjeloruskih imigranata. Nakon što im je majka umrla od tuberkoloze 1837. godine, on i brat Mihail su poslati u Vojnu akademiju u Sankt Peterburgu. Godine 1839. umro mu je i otac, penzionisani vojni hirurg i alkoholičar.
Fjodoru nije previše dobro išlo u Vojnoj akademiji u Sankt Peterburgu. Umjesto toga se posvetio književnosti. Dostojevski je počeo da piše svoju djela i 1846. godine pojavio se njegov prvi roman u formi epistolarne proze, “Bijedni ljudi”, koji je dobio odlične kritike. Kritičar Visarion Belinski je dao čuvenu karakterizaciju: “Rođen je novi Gogolj!”.
Dostojevski je uhapšen i zatvoren 1849. godine pod optužbom da je učestvovao u revolucionarnim aktivnostima protiv Cara Nikolaja I. Iste godine osuđen je na smrt streljanjem. Poslije lažnog streljanja gdje su mu vezane oči i kada je ostavljen na hladnom vremenu da čeka na hitac odreda za streljanje, Dostojevski je pomilovan i upućen na prisilni rad u Sibir, te osuđen na osam godina robije. Godine 1854. je pušten iz zatvora da bi služio u Sibirskom regimentu.
Narednih pet godina Dostojevski je proveo kao poručnik u sedmom bataljonu koji je bio stacioniran u tvrđavi u Semipalatinsku, u današnjem Kazahstanu.
Ovaj period se smatra za prekretnicu u njegovom životu. Napustio je ranije političke stavove i vratio se tradicionalnim ruskim vrijednostima. Postao je ubijeđeni hrišćanin i veliki protivnik filozofije nihilizma. U to vrijeme je upoznao i Marju Dmitrijevnu Isajevu, udovicu prijatelja iz Sibira, kojom se potom oženio.
Godine 1860. se vratio u Sankt Peterburg, gdje započinje nekoliko neuspješnih književnih časopisa sa svojim bratom Mihailom. Dostojevski biva izuzetno potresen smrću supruge 1864.godine, a odmah zatim i smrću svoga brata. Bio je u lošoj finansijskoj situaciji, a morao je da izdržava i udovicu i djecu svoga brata. U to vrijeme je potonuo u depresiju, kockajući se, često gubeći i zadužujući se.
Dostojevski je imao problem sa kockom. Tako je i jedno od njegovih najpoznatijih djela, “Zločin i kazna” napisano u rekordno kratkom roku i brzo objavljeno da bi uspio da isplati kockarske dugove, a pošto ih je otplatio ponovo je ostao gotovo bez novca. Roman mu je donio slavu, ali ga nije spasio bijede. Izdavač Stelovski ga ucjenjuje, nudi 3.000 hiljade rubalja za pravo da izdaje njegova djela, ali uz obavezu da napiše još jedan roman. Nemajući izbora, Dostojevski je pristao. U isto vrijeme je napisao i knjigu “Kockar” da bi zadovoljio ugovor sa svojim izdavačem.
Dostojevski je u ovo vrijeme putovao po zapadnoj Evropi. Tamo je prvo pokušao da obnovi ljubavnu vezu sa Apolinarijom Suslovom, mladom studentkinjom, ali je ona odbila da se uda za njega. Јoš jednom mu je slomljeno srce, ali je uskoro upoznao Anu Grigorjevnu, dvadesetogodišnju djevojku, kojom se oženio 1867. U tom periodu je napisao svoja najveća djela. Od 1873. do 1881. izdaje, ovaj put uspješan, mjesečni književni časopis sa kratkim pričama, karikaturama i člancima o aktuelnim dešavanjima – Piščev dnevnik. Piščev dnevnik se izdavao u novinama kneza Meščerskog “Graždanin”, gdje je Dostojevski bio urednik. Časopis je doživio ogroman uspjeh.
Za vrijeme srpsko-turskog rata 1876-1877. više puta je pisao o Srbiji i Crnoj Gori, Černjajevu i dobrovoljcima. Tih godina počinje rad na romanu Braća Karamazovi.
Preminuo je 9. februara 1881. godine u Sankt Peterburgu od posljedica krvarenja uzrokovanog epileptičnim napadom. Poslije dva dana, njegovo tijelo je ispratila na groblje bezbrojna gomila naroda, monaštva i sveštenstva. Sahranjen je na groblju “Tihvin” pri manastiru Aleksandar Nevski u Sankt Peterburgu. Procenjuje se da je 40.000 ljudi prisustvovalo njegovoj sahrani, mahom omladina i studenti, a sam se pogreb pretvorio u demonstracije protiv carizma – uprkos piščevom nedvosmislenom stavu prema cijelom tom pitanju. Takva počast odavana je jedino tijelima preminulih ruskih careva. Na njegovom nadgrobnom spomeniku piše: “Zaista, zaista vam kažem, ako zrno pšenično, padnuvši na zemlju, ne umre, onda jedno ostane; ako li umre, mnogo roda rodi.” (Јevanđelje po Јovanu XII, 24), što je i epigraf njegovog posljednjeg romana, “Braća Karamazovi”.
Foto: K.A. Šapiro, M.B. Tulinova, N. Dossa, Vasíliй Grigórьevič Peróv
Izvor: RTRS
