Presude Evropskog suda za ljudska prava “Sejdić – Finci”, “Zornić”, “Pilav”, “Pudarić” i “Kovačević” nisu posmatrale etničko kao specifičan, sui generis /sui generis/ federalni oblik predstavljanja u Predsjedništvu BiH i Domu naroda Parlamentarne skupštine BiH, već stavljajući isključivo u kontekst diskriminacije ušle su u pokušaj promjene Ustava BiH koja bi implementacijom presuda promijenila oblik državnog uređenja i pretvaranje BiH u građansku, unitarnu, istakao je profesor ustavnog prava Siniša Karan.
Kolumnu profesora Karana za Srnu prenosimo u cijelosti:
Presude su izašle iz domena Evropske konvencije zbog nerazumijevanja specifičnog uređenja BiH po kome ovo pitanje nije samo pitanje ljudskih prava, ono je pitanje suštinskih odnosa državne vlasti, predstavljanja federalnih jedinica – entiteta preko konstitutivnih naroda etnoteritorijalnim principom kao jedinim mogućim predstavljanjem u asimetričnoj federaciji sa dvije federalne jedinice (eniteta) ali i tri suverena, državotvorna, konstitutivna naroda kao supstanciju novonastale dejtonske BiH.
Uvođenja federalnog uređenja u novonastaloj dejtonskoj državnoj zajednici je predstavljalo imperativ, jer nije bilo moguće zamisliti suprotno rešenje – uvođenje unitarnog uređenja. U slučaju BiH federalizam predstavlja jedino pravo rešenje, prilagođeno realnim društvenim uslovima, nije vještačka tvorevina, nije rezultat nekih teorijskih spekulacija i predstavlja objektivno najbolje rešenje, bez obzira da li je pronašla i najbolje rješenja za svoje organizovanje i funkcionisanje.
BiH sa svim svojim specifičnostima i sa svim formativnim fazama kroz koje prolazi ne može mijenjati koncept i prirodu federalizma čiji su ključni principi predstavljanje dvije federalne jedinice (eniteteta) i tri konstitutivna naroda. Primjenom ovih presuda ovi principi nestaju.
Bazna osnova protivnika sadašnjeg ustavnog uređenja BiH je, po njima, potreba obnove cjelovite, multietničke, funkcionalne, održive, građanske, unitarne prosperitetne i evropske države. Smatraju da je zaustavljanje rata jedino pozitivno dostignuće Dejtonskog sporazuma, a da su svi kasniji događaji pokazali izostanak uspostaveljanja BiH kao funkcionalne demokratske države, sve u duhu izjave Pedi Ešdauna koji je rekao: “Daću BiH zlatni ključ za izlazak iz dejtonske tamnice”.
U prilog konstataciji o neodrživosti ovakvog stanja navode presude Europskog suda za ljudska prava prema kojima je ustavni sistem u BiH diskriminatorski i protivan Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima. Sve što je etničko proglašava se retrogradnim i anahronim, uzrokom svih nedaća, kočnica daljem razvoju društva, funkcionalne države i preprekom evropskom putu.
Tumači se da bi novi ustav BiH definisao državni narod, “bosansku naciju”, a narod kao zajednicu jezika, porijekla, religija i svih obilježja koja obuhvata riječ kultura. Nešto slično su Srbi dali (odrekli se) drugim narodima prilikom uspostavljanja Kraljevine SHS (Јedan narod – tri plemena, tronarod). Dakle, po njima, Srbi, Hrvati, Bošnjaci su etničke grupe, a nacija je “bosanskohercegovačka”.
U modelu ovakve zamišljene građanske, moderne, pravne države uveli bi u ustav praktične osnove za reakciju na etnički osjetljiva pitanja (asimilacije, majorizacije, kulturne, vjerske, etičke nadmoći jednog naroda), koji su u osnovi mehanizami za efektivnu zaštitu (etničkih) manjina (time bi bili Srbi i Hrvati zaštićeni kao manjina).
Smatraju da je Ustav tzv. Republike BiH (nasljednice SR BiH i Ustava iz 1974. godine, koji je amandmanski promijenjen 1990. i dao osnov za proglašenje tzv. “samostalne” BiH), čime su storene faktičke i pravne fikcije: Ustav Republike BiH i država Republika BiH.
Stvarnost je sasvim drugačija.
Prije svega i veoma važna je činjenica da u momentu nastanka BiH (dejtonska BiH) funkcionišu dvije države Republika Srpska od 1992. god. i tzv. RBiH, kasnije Federacija BiH od 1994. godine, koje se spajaju (agregacija) u novu državnu zajednicu (gotovo uniju) BiH. Bivša SR BiH nije postojala faktički od 1991. godine (što je najvažniji element za postojanje države). Tako da je povratak na stari Ustav bespredmetan i sa pravnog, a posebno političkog, istorijskog ili bilo kog drugog aspekta.
Isto tako, zagovaranje principa “jedan čovjek – jedan glas” u pluralnom bh društvu je totalitarna ideologija i upravo zbog toga BiH nije, ne može i neće biti unitarna – građanska (totalitarna). Svaka država na svijetu je više ili manje pluralistička i može biti različito uređena. Ali, svaki drugi oblik državnog uređenja sem složenog, federalnog u multietnički pluralnim društvima (politički organizovano društvo) prosto nije moguć, nije održiv i protivrječan je sam sebi.
Tri dominantna naroda (konstitutivna) u BiH ustavno su pozicionirani sa uravnoteženim pozicijama koje prevladavaju prirodno postojanje različitih vrijednosti koje ih, svaku za sebe, karakterišu njihove etničke, vjerske, kulturne i sve druge posebnosti. Te posebnosti po prirodi obilježja koja u pluralnom društvu imaju, predstavljaju latetnu nestabilnost i nemogućnost konsenzusa o zajedničkim vrijednostima.
Mogućnost da djeluju unutar jedne države jedni pored drugih je moguća samo kao politička, državna organizacija koja će održati i istaći u državno-funkcionalnom smislu etničku, vjersku, kulturnu različitost. Ako se poremeti ta politička organizacija, pitanje posebnosti i njenog očuvanja postaje prvorazredno pitanje, a presude iz Strazbura ih otvaraju.
Ovakva društva po prirodi ne opstaju, ali jesu moguća ako počivaju na uravnoteženoj suprotstavljenosti, političkoj, ustavnoj organizaciji koja prepoznaje i favorizuje etnos i kulturnu različitost, a vezivno tkivo treba da bude konsocijacijska demokratija kao jedini poželjan oblik demokratskih rješenja u podijeljenim društvima, ali i jedini mehanizam upravljanja konfliktima kao krajnjim ciljem u pluralnim društvima sprečavajući tiraniju većine, integriše posebnosti kroz veto, paritet i konsenzus u mehanizmima odlučivanja državnih institucija zakonodavne i izvršne vlasti, kao i segmenata sudske.
Zagovaranje principa jedan čovjek – jedan glas u pluralnom bh društvu je totalitarna ideologija koja ne prepoznaje različitosti, posebnosti i zastupanje tih posebnosti kao politički legalan i legitiman proces. Dodatno taj princip pospješuje i otvara sukobe, suprotno je biću pluralnog društva, nije mehanizam opstanka već nestanka, dovodi do dominacije jednih u odnosu na druge, neodrživ je opasan, politički, sociološki i ukupno društveno je nemoguć.
Zaključno, najvažnije načelo opstanka pluralnog društva treba biti tolerancija, vidljiva posebnost, politička organizovanost, konsocijacijska demokratija.
Politička demagogija totalitarnog karaktera u obliku zloupotrebe i izgovora kroz pojmove ljudskih prava, međunarodnih standarda, demokratije, neprimjenjiva je u duboko polarizovanom pluralnom bh društvu i ne odražava njegovu društvenu podlogu, a nije u stanju rješavati konflikte koji su svojstveni multietnički pluralnim društvima.
Pozivanje na građansku državu je faktor nestabilnosti društva, izgovor za realizaciju parcijalnih ciljeva, predstavlja negaciju prirodne nejednakosti, posebnih vrijednosti, koje prirodno ne zahtjevaju zajedništvo totalitarnog tipa.
I ne da etničko nije retrogradno, ono je u pluralnom društvu stabilizacija, politički okvir, posebna vrijednost koja ima interes da štiti zajednički okvir samo u mjeri u kojoj nije i sama ugrožena.
U svakom slučaju zagovornicima “novog” ustava BiH i “kontinuiteta” SRBiH, građanske države zasnovane na principu jedan čovjek – jedan glas, ove presude daju snagu da nastave da ruše Ustav BiH i čine budućnost neizvjesnom.
Foto: rtrs.tv
Izvor: SRNA
