Matica srpska, najstarija srpska književna, kulturna i naučna institucija, osnovana je na današnji dan prije 193 godine u Pešti u vrijeme slobađanja Srbije od viševjekovne turske vlasti i jačanja svijesti o potrebi da se srpski narod u punoj meri uključi u savremene evropske tokove, uz očuvanje nacionalnog i kulturnog identiteta.
Maticu srpsku osnovali su 1826. godine Srbi iz Pešte Gavrilo Bozitovac, Јovan Demetrović, Јosif Milovuk, Petar Rajić, Andrija Rozmirović, Georgije Stanković i Јovan Hadžić, a njen prvi predsjednik bio je pravnik i književnik Јovan Hadžić.
Njeno djelovanje je od samog početka bilo usmjereno na predstavljanje srpske kulture u Evropi, a, sa druge strane, na prosvjećivanje naroda.
U tom cilju razvijena je bogata izdavačka djelatnost, čiju je osnovu činio čuveni “Letopis” pokrenut 1824. godine.
Po uzoru na Maticu srpsku kasnije će se udruživati i drugi narodi preuzimajući od nje ime, a u velikoj mjeri i program.
Po ugledu na nju tako su osnovane Matica češka 1831. godine, Matica ilirska 1842. godine, koja je kasnije preimenovana u Maticu hrvatsku, Matica lužičkosrpska, Matica slovenačka 1864. godine, te Matica bugarska 1909. godine.
Sjedište Matice preseljeno je 1864. godine u Novi Sad, nakon čega se razvija prosvjetiteljska i izdavačka djelatnost, štampa se značajna edicija sa naglašenom prosvjetiteljskom ulogom “Knjige za narod”, osnivaju stipendijske zadužbine i legati i raspisuju književni konkursi.
Između dva svjetska rata u Matici srpskoj djela objavljuju Јovan Cvijić, Mihailo Pupin, Milutin Milanković, Aleksa Ivić, Јovan Erdeljanović i mnogi drugi.
Nakon Drugog svjetskog rata Matici srpskoj oduzeta je gotovo sva imovina.
Matica srpska nastavlja da se razvija prevashodno u značajnu naučnu ustanovu, da bi danas imala više od 3.000 saradnika, stotinjak naučnih projekata, devet naučnih časopisa i sedam naučnih odjeljenja, i to za književnost i jezik, za društvene nauke, za prirodne nauke, za likovne umjetnosti, za scenske umjetnosti i muziku, kao i Leksikografsko i Rukopisno odjeljenje.
Foto: rtrs.tv/Ilustracija
Izvor: SRNA
