Danas je petak, 10. jun, 161. dan 2022. Do kraja godine su 204 dana.
1190 – Njemački kralj i rimski car Fridrih Prvi Barbarosa udavio se u rijeci Salef u Maloj Aziji na povratku iz Trećeg krstaškog rata. Na prijesto je stupio 1152. godine, poslije čega je vodio više ratova u Italiji, pokušavajući da potčini bogate lombardijske gradove i primora papu na pokornost. Poslije poraza 1176. godine u bici kod Lenjana pokajnički se izmirio s papom. Predvodeći krstaše na putu ka Jerusalimu, 1189. je prošao kroz Srbiju i sastao se u Nišu s velikim županom Raške Stefanom Nemanjom.
1610 – Prvi holandski iseljenici u Americi iskrcali se na ostrvo Menhetn, sada centralni dio Njujorka.
1793 – Prvi javni zoološki vrt – “Žarden de Plant” – otvoren u Parizu.
1819 – Rođen francuski slikar Gistav Kurbe, osnivač realističke škole i jedan od prvih umjetnika koji je radio u prirodi, učesnik Pariske komune. Opor i snažan odbacio je romantične pejzaže i idealizovanje ljudi i prizora, izvršivši ogroman uticaj na evropsko slikarstvo sredinom 19. vijeka. Glavna djela: “Atelje”, “Tucači kamena”, “Talas”, “Pogreb u Ornanu”.
1832 – Rođen njemački inženjer Nikolaus August Oto, koji je 1861. napravio prvi benzinski motor, a 1876. je izumio četvorotaktni motor s unutrašnjim sagorijevanjem, poznat kao “oto motor”, što je omogućilo razvoj automobila.
1836 – Umro francuski fizičar i matematičar Andre Mari Amper, osnivač elektrodinamike. Zasnovao je teoriju magnetizma u nerazdvojivoj vezi s elektricitetom i pronašao i proučio uzajamno dejstvo električnih struja. Napisao je više djela iz fizike, matematike i filozofije. Njemu u čast jedinica za jačinu struje nazvana je amper, jedinica za naelektrisanje amper-sekunda i amper-čas, a instrument za mjerenje jačine struje amper-metar.
1868 – Prilikom šetnje Košutnjakom kod Beograda ubijen je srpski knez Mihailo Obrenović, koji je Srbiju učinio najjačom vojnom silom Balkana, u vrijeme kad je dovršavao pripreme za rat protiv Otomanskog carstva. Na prijestolu Srbije bio je od 1839. do 1842. i od 1860. do smrti. Zbog bune koju je 1842. digao Toma Vučić – Perišić morao je da pobjegne u Austriju, poslije čega je na prijesto stupio knez Aleksandar Karađorđević, sin vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa. Boraveći van zemlje, pomagao je mnoge srpske kulturne radnike i pisce, uključujući Vuka Karadžića, Đuru Daničića, Branka Radičevića. Ženidbom sa princezom Julijom Hunjadi stekao je veze s mađarskom i austrijskom aristokratijom. Kad se njegov otac knez Miloš Obrenović vratio na vlast 1858. godine, preuzeo je komandu nad vojskom, a ubrzo poslije očeve smrti 1860. zaveo je autoritarnu vladavinu, pretvorivši skupštinu u savjetodavni organ. Ustanovio je 1861. narodnu vojsku od oko 50.000 ljudi i snabdio je modernim naoružanjem, čime je Srbija postala vojno dominantna na Balkanu. Iskoristio je tursko bombardovanje Beograda 1862. da poslije dužeg pregovaranja 1867. natjera Turke da povuku garnizone iz svih srpskih gradova. Računajući na rat s Otomanskim carstvom, preduzimao je diplomatske inicijative i sklapao saveze s balkanskim hrišćanima radi rušenja otomanske imperije – s Crnom Gorom 1866, s Grčkom i Bugarskim revolucionarnim odborom 1867. i s Rumunijom 1868. Takođe je nastojao da Bosna i Hercegovina ne padne pod austrijsku vlast.
1875 – Umro srpski pisac Jovan Grčić – Milenko, poetski sljedbenik Branka Radičevića, poznat kao “fruškogorski slavuj”. Sebi je dodao ime Milenko, po djevojci Mileni u koju je bio zaljubljen. Gimnaziju je učio u Novom Sadu, Segedinu i Požunu, počeo studije medicine u Beču, ali se razbolio od tuberkuloze i u 29. godini umro u rodnom Čereviću u Sremu. U lirskim pjesmama, lakih melodičnih stihova, izrazio je neposredan doživljaj prirode. U osjećanjima je romantičarski čedan i sentimentalan, ali je napisao i više tzv. “prostih pjesama”, po kojima se smatra pretečom realizma u srpskoj poeziji. U Beču je 1896. objavio “Pesme”. Pisao je i pripovjedačku prozu i prevodio Fridriha Šilera, Johana Volfganga Getea i Hajnriha Hajnea.
1915 – Rođen američki pisac Sol Belou, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1976, u čijem djelu je središnja tema moderni gradski čovjek, zaokupljen sumnjama i razočarenjima, ali čiji je duh, uprkos svemu, neuništiv. Djela: romani “Henderson, kralj kiše”, “Čovjek na klackalici”, “Žrtva”, “Ne propusti dan”, “Pustolovine Ogija Marča”, “Hercog”, “Planeta gospodina Semlera”, “Humboltov dar”, “Dekanov decembar”, priče “Mozbijeva sjećanja”, drame “Posljednja analiza”, “Guka”, putopis “Do Jerusalima i nazad”.
1922 – Rođena američka filmska glumica i pjevačica Frensis Gam, poznata kao DŽudi Garland, koja se proslavila već kao djevojčica ulogom u filmu “Čarobnjak iz Oza”, za koju je dobila nagradu “Oskar”. Izvrsno je tumačila uloge i u filmovima Vinsenta Minelija, jednog od pet njenih muževa – njihova kćerka Lajza Mineli je takođe ostvarila sjajnu pjevačku i glumačku karijeru. Ostali filmovi: “Bebe u vojsci”, “Osnujmo orkestar”, “Bebe na Brodveju”, “Mala Neli Keli”, “Sretni me u Sent Luisu”, “Časovnik”, “Zigfildove ludosti”, “Pirat”, “Zvijezda je rođena”.
1923 – Rođen britanski medijski magnat češkog porijekla Jan Ludvik Hoh, poznat kao Jan Robert Maksvel.
1923 – Umro francuski pisac Pjer Loti, koji je zbog napisa o okrutnostima kolonijalnih trupa u Indokini otpušten iz vojne službe. Kao pomorski oficir mnogo je putovao i djela mu obiluju egzotikom. O boravku u Crnoj Gori napisao je putopis “Putovanje četiri oficira internacionalnog eskadrona po Crnoj Gori” i pripovijetku “Paskvala Ivanović”. Kao veliki turkofil u Prvom balkanskom ratu izražavao je simpatije za Osmanlijsko carstvo, ali je poslije bugarskog prepada na srpsku vojsku u Drugom balkanskom ratu i kasnije, u Prvom svjetskom ratu, pohvalno i s neskrivenim divljenjem pisao o Srbima. Ostala djela: “U haremu”, “Lotijeva ženidba”, “Mornar”, “Islandski ribar”, “Gospođa hrizantema”, “Roman jednog spahije”.
1924 – Vođu italijanskih socijalista Đanđakoma Mateotija su kidnapovali i ubili fašisti, poslije govora koji je održao dan ranije u parlamentu, u kojem je dokumentovano razobličio njihove prevare i nasilje na izborima. Potiče iz bogate porodice, završio je prava i veoma mlad je postao vatreni socijalista. Poslije istupanja iz Socijalističke partije Italije u oktobru 1922. postao je generalni sekretar novostvorene Socijalističke unitarističke partije. Izuzetno se hrabro borio protiv fašizma i mučko ubistvo je izazvalo veliki revolt italijanskog javnog mnjenja, a njegovo ime je postalo simbol antifašističke borbe i u Drugom svjetskom ratu ga je nosilo više socijalističkih jedinica u pokretu otpora.
1934 – Umro engleski kompozitor Frederik Delijus, impresionista poznat po simfonijama. Komponovao je i opere i koncerte, uključujući “Misu života”, inspirisanu djelom njemačkog filozofa Fridriha Ničea “Tako je govorio Zaratustra”.
1934 – “Rođen” Paja Patak, jedan od najpopularnijih likova u stripovima američkog crtača, filmskog animatora i producenta Volta Diznija.
1940 – Fašistička Italija ušla u Drugi svjetski rat kao saveznik nacističke NJemačke, objavivši rat Francuskoj i Velikoj Britaniji.
1942 – Počela ofanziva Nijemaca i Hrvata na Kozaru u Drugom svjetskom ratu, uz podršku mađarskih riječnih brodova, u kojoj je oko 40.000 njemačkih i hrvatskih vojnika zatvorilo obruč oko slobodne teritorije kozarske oblasti. U opkoljenom području zbjeg sa oko 80.000 srpskih civila branilo je 3.500 boraca Drugog krajiškog partizanskog odreda. Poslije 50 dana teških borbi, u kojima su srpski partizani ispoljili masovni heroizam, i pogibije 1.700 branilaca, mjestimično je probijen obruč i spaseno je nešto više od 15.000 civila, ali su napadači ipak nadjačali. Nijemci i Hrvati su spalili i opljačkali sva sela, pobili dio stanovništva, uključujući 540 ranjenika, a oko 60.000 srpskih civila otjerali u logore, mahom u Jasenovac.
1942 – Nijemci su u Drugom svjetskom ratu u rudarskom selu Lidice u Češkoj, koje su prethodno spalili, strijeljali sve muškarce, žene odveli u koncentracione logore, a djecu u zavode za “prevaspitavanje”, kao odmazdu zbog ubistva njemačkog protektora Češke i Moravske i šefa nacističke tajne policije Gestapo Rajnharda Hajdriha 27. maja 1942. Selo je obnovljeno 1946. i u njemu je podignut spomenik žrtvama nacista.
1942 – U borbi s nacistima kod Male Remete u Drugom svjetskom ratu je poginuo Boško Palkovljević – Pinki, jedan od prvih partizana Fruške gore, koji je kao kurir iz Srema obavijestio Vrhovni štab o narodnooslobodilačkoj borbi u Vojvodini. Bio je jedan od organizatora čuvenog bjekstva 32 robijaša iz sremskomitrovačkog zatvora 1941.
1945 – Komandantu zapadnih savezničkih snaga u Drugom svjetskom ratu američkom generalu Dvajtu Ajzenhaueru uručeno jedno od najviših sovjetskih odlikovanja – “Orden pobjede”.
1946 – Umro američki bokser afričkog porijekla DŽek DŽonson, prvi crnac koji je osvojio titulu svjetskog prvaka u teškoj kategoriji.
1967 – Izrael prihvatio zahtjev UN o prekidu vatre u ratu s Egiptom, u kojem su Izraelci – protiv kojih su ratovali i Sirija i Jordan – za samo šest dana zauzeli teritoruju četiri puta prostraniju od Izraela.
1967 – SSSR prekinuo diplomatske odnose sa Izraelom i zaprijetio sankcijama ukoliko izraelska armija ne obustavi napredovanje prema glavnom gradu Sirije – Damasku.
1967 – Umro američki filmski glumac Spenser Trejsi, izuzetan tumač niza karakternih uloga, prvi glumac koji je dvije godine uzastopno dobio nagradu “Oskar” – za filmove “Hrabri kapetan” 1937. i “Grad dječaka” 1938. Ostali filmovi: “Bijes”, “Sedmi krst”, “Citadela”, “Starac i more”, “Nirnberški proces”, “Pogodi ko dolazi na večeru”.
1970 – U Jordanu najmanje sto ljudi ubijeno u sukobu vladinih snaga s palestinskim gerilcima.
1971 – SAD su poslije 21 godine ukinule embargo na trgovinu s Kinom.
1989 – Kina i Tajvan su uspostavili direktne telefonske veze.
1990 – Na prvim slobodnim izborima u Bugarskoj poslije Drugog svjetskog rata pobijedila je Bugarska socijalistička partija, koja je dobila 47 odsto glasova, dok je desničarski Savez demokratskih snaga osvojio 36 odsto.
1990 – Predsjedničke izbore u Peruu je dobio peruanski političar japanskog porijekla Alberto Fudžimori, porazivši na njima pisca Marija Vargasa Ljosu.
1995 – Bivši premijer Švedske Karl Bilt umjesto lorda Dejvida Ovena naimenovan za kopredsjednika Međunarodne konferencije o prethodnoj Jugoslaviji, saopštio je predsjedavajući Evropske unije francuski predsjednik Žak Širak.
1996 – Čečenski islamski separatisti i zvaničnici Rusije su potpisali dokumente kojima je predviđeno okončanje 18-mjesečnog rata u Čečeniji.
1997 – Prema naređenju vođe kambodžanske maoističke gerilske frakcije Crvenih Kmera Pol Pota, ubijen je jedan od njegovih najbližih saradnika Son Sen i 11 članova njegove porodice.
1999 – NATO snage prestale sa bombardovanjem teritorije SRJ. Prve jedinice Vojske Jugoslavije su, na osnovu Vojno-tehničkog sporazuma potpisanog dan ranije u Kumanovu, počele povlačenje s Kosova i Metohije, a kasnije istog dana Savet bezbjednosti UN je, uz uzdržan glas Kine, usvojio Rezoluciju 1244 kojom je legalizovan dolazak međunarodnih vojnih snaga u južnu srpsku pokrajinu.
1999 – Predsjednik SRJ Slobodan Milošević saopštio da je tokom napada NATO pakta na SRJ poginulo 462 pripadnika VJ i 114 policajaca.
2002 – Umro Džon Goti, američki mafijaški bos. Uhapšen je 1990. godine, poslije decenija brutalnih zločina i luksuznog života.
2004 – Umro bluz i džez kantautor Rej Čarls. Dobitnik je 12 muzičkih nagrada “Gremi”, među kojima i za najbolju pjesmu – tri puta uzastopno, za “Hit the Road Jack”, “I Can’t stop loving you” i “Busted”.
2015 – Ostaci vizantijske crkve stare 1.500 godina otkriveni nedaleko od Jerusalima. Crkva potiče iz perioda kada je Vizantijska imperija vladala današnjim teritorijama Izraela i Palestine, između 324. i 638. godine nove ere.
Foto: nezavisne.com
Izvor: SRNA
