Danas je utorak, 21. maj, 142. dan 2024. do kraja godine ima 224 dana.
1265. – Rođen Dante Aligijeri, italijanski književnik. Aligijeri potiče iz plemićke porodice što ga nije spriječilo da postane jedan od najreprezentativnijih pjesnika ljudskog trpljenja i nadanja. Prvo Danteovo pjesničko djelo “Mladenački život” nadahnuto je ljubavlju rema Beatrisi, koju je upoznao u najranijoj mladosti i koja je odigrala presudnu ulogu u njegovom životu i stvaranju. Zbog sukoba sa papom Bonifacijem Osmim, morao je da zauvijek napusti Firencu. Posljednjih 20 godina života proveo je u političkoj emigraciji. Politička aktivnost nije ga učinila slavnim kao što je to bio slučaj sa njegovim besmrtnim putovanjem kroz pakao, ovjekovečenim u “Božanstvenoj komediji”. Aligijeri je umro u Raveni 13. septembra 1321. godine.
1349. – Državni sabor u srpskom prijestonom gradu Skoplju usvojio prvi dio Dušanovog zakonika, odnosno “Zakonik blagovjernoga cara Stefana”, kako je glasio zvaničan naziv, kojim su utvrđena opšta načela uređenja tada najmoćnije države na jugoistoku Evrope. Osim odredaba ustavnog karaktera, Zakonik je regulisao prava staleža, štiteći i najniže staleže, i imao je kazneno-pravne i procesno-pravne odredbe i odredbe iz porodičnog i nasljednog prava. Zakonik je 1354. dopunjen drugim dijelom na Državnom saboru u Serezu. Rađen je na osnovu običajnog prava, crkvenog zakonodavstva i romejskog (vizantijskog) prava, proklamovao je načelo zakonitosti: zakon je jači i od suprotne volje vladara. Sačuvano je 25 prepisa, ali original nije. Najstariji prepis, iz 14. vijeka, sačuvan je u srpskom manastiru u Strugi (sada je u Moskvi). Prizrenski prepis iz 15. vijeka je u prizrenskoj episkopiji.
1471. – Rođen njemački slikar i graver Albreht Direr, jedan od najvećih renesansnih majstora. Po dubokom interesovanju za prirodu i čovjeka sličan je Leonardu da Vinčiju, a po snazi je izrazit German. Minuciozan u radu, bio je obdaren i velikom maštom. Realizam i misticizam kod njega ponekad idu uporedo. Izradio je portrete velike umjetničke i dokumentarne vrijednosti i izvanredne gravire u drvetu i bakru, u kojima je naročito izražen precizan crtež /”Apokalipsa”, “Velika muka”, “Bogorodičin život”/. Rado je crtao prirodu, a radio je i akvarele. Putovao je po Italiji i Holandiji, ali je najviše živio u Nirnbergu. Djela: “Četiri apostola”, “Sveta Trojica”, “Bogorodica u ružičnjaku”, “Portret Holcšuera”.
1471. – U londonskom zatvoru “Tauer” ubijen engleski kralj Henri Šesti, posljednji monarh iz dinastije Lankaster, svrgnut u dinastičkim borbama /”Rat dviju ruža”/, a prijesto je ponovo preuzeo Edvard Četvrti. Formalno je vladao od 1422, postavši kralj u osmom mjesecu života. Prvi put su ga pristalice dinastije Jork zbacile s vlasti 1461, kad je kralj postao Edvard Četvrti, a drugi put 1471, nakon što je vojska kuće Jork porazila trupe Lankastera u bici kod Tuksberija, pošto je 1470. godine nakratko vratio prijesto.
1527. – Rođen španski kralj Felipe Drugi, koji se tokom vladavine od 1556. do smrti 1598. iskazao kao veliki pobornik rimokatoličke reakcije, čija je inkvizitorsko-apsolutistička politika u Holandiji izazvala ustanak protiv španske vlasti. Predvodio je zemlju u ratovima protiv Otomanskog carstva od 1571. do 1578. i protiv Engleske od 1588, okončanom šest godina poslije njegove smrti. Poslije sloma njegove “Nepobjedive armade” 1588. u bici s engleskom mornaricom u La Manšu Španija nikad nije bila svjetska sila prvog reda.
1639. – Umro italijanski filozof dominikanac Tomazo Kampanela, jedan od rodonačelnika utopijske filozofije, koji je 27 godina proveo u tamnici. U djelu “Sunčeva država”, napisanom po uzoru na Platona i Tomasa Mora, izložio je shvatanja o idealnom društvu kao nekoj vrsti platonističke komunističke republike.
1688. – Rođen engleski pisac Aleksander Poup, predstavnik klasicizma u engleskoj poeziji, koji je na engleski jezik preveo grčke epove “Ilijadu” i “Odiseju”. Djela: poeme “Esej o čovjeku”, spjev “O kritici”, satirični ep “O gluposti” /Duncijada/, komično-herojski spjev “Otmica uvojka”.
1831. – U Beograd dopremljena državna štamparija, nabavljena 1830. u Petrogradu. Prva štamparija u oslobođenoj Srbiji počela je rad u septembru 1831. Nazvana je Knjaževsko-srbska pečatnja, zatim je više puta mijenjala ime – sada posluje pod nazivom Beogradski izdavačko-grafički zavod.
1844. – Rođen francuski slikar Anri Ruso – Carinik, samouk, rodonačelnik naivnog slikarstva. Pažnju kritike skrenuo je jednostavnošću slikarske fakture i naivnošću osjećanja. Presudno je uticao na stvaranje škola “naivnih slikara” u Evropi i Americi. Djela: “Svadba”, “Šetnja”, “San”, “Zavodnica zmije”, “Usnula Ciganka”.
1845. – Rođen srpski glumac Toša Jovanović, član Narodnog kazališta u Zagrebu i Narodnog pozorišta u Beogradu, jedan od najvećih srpskih glumaca 19. vijeka. Posebno se istakao ulogama heroja i ljubavnika. Kao prvi glumac iz Srbije gostovao je u Budimpešti.
1860. – Rođen holandski ljekar Vilem Ejnthoven, osnivač elektrokardiografije, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1924. godine.
1894. – Srpski kralj Aleksandar Obrenović ukinuo liberalni ustav iz 1888. i vratio na snagu konzervativni iz 1869. godine.
1895. – Umro austrijski kompozitor i dirigent Franc fon Supe, autor više popularnih opereta. Djela: operete “Laka konjica”, “Bokačo”, “Lijepa Galateja”, “Fatinica”.
1904. – U Parizu osnovana Svjetska fudbalska federacija – FIFA.
1921. – Rođen ruski nuklearni fizičar Andrej Dmitrijevič Saharov, borac za političke slobode i ljudska prava, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1975. Kao nepomirljivi protivnik režima Leonida Brežnjeva, izgnan je 1980. iz Moskve u Gorki, gdje je ostao do 1986. Tvorac je sovjetske hidrogenske bombe, ali se kasnije žestoko protivio nuklearnom naoružavanju.
1927. – Američki pilot Čarls Lindberg spustio se u Pariz, preletjevši za 33 sata i 29 minuta 5.850 kilometara od Long Ajlenda u NJujorku, čime je postao prvi čovjek koji je avionom preletio Atlantik.
1935. – Umro holandski botaničar Hugo de Fris, osnivač eksperimentalne genetike. Prema njegovoj mutacionoj teoriji evolucije – nasuprot učenju Čarlsa Darvina – nove vrste nastaju naglom genetičkom promjenom – mutacijom. Djela: “Teorija mutacije”, “Vrste i varijeteti, njihovo mutaciono porijeklo”.
1935. – Umrla američki pacifist i društveni reformator DŽejn Adams, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1931. godine. Bavila se praktičnim rješavanjem socijalnih problema i bila predsjednik Međunarodne ženske lige za mir i slobodu.
1944. – Poslije osvajanja Monte Kasina saveznici u Drugom svjetskom ratu probili front njemačkih nacističkih snaga u Italiji.
1982. – Britanske trupe u Foklandskom ratu iskrcale se na Foklandska ostrva koja je okupirala Argentina, u najvećoj vojnoj akciji Londona od Suecke krize 1956. Buenos Aires je preduzeo vojnu akciju, polažući pravo na ta ostrva u južnom Atlantiku – oko 500 kilometara od argentinske obale, na kojima Argentinci nikad nisu živjeli – na osnovu toga što su Foklandi pripadali Španiji, kao i Argentina. Španija je 1771. ostrva predala Velikoj Britaniji, 45 godina prije nego što je Argentina stekla nezavisnost.
1989. – Kineski studenti, koji su okupirali centralni pekinški trg Tjenanmen, odbacili zahtjev vlade da napuste trg.
1989. – Otvoren Muzej vazduhoplovstva u Beogradu.
1991. – Bivši premijer Indije Radživ Gandi ubijen bombom skrivenom u buket cvijeća u toku predizbornog mitinga u južnoj indijskoj državi Tamil Nadu, blizu grada Madras.
1991. – Etiopski diktator Mengistu Haile Marijam oboren poslije 14 godina brutalne vladavine i otišao u izbjeglištvo.
1993. – Senat suspendovao predsjednika Venecuele Karlosa Andresa Peresa pod optužbom za pronevjeru.
1994. – Bakili Muluzi preuzeo dužnost predsjednika Malavija, kao prvi šef te afričke države izabran na demokratskim izborima.
1996. – Na istočnoafričkom jezeru Viktorija potonuo tanzanijski feribot, s kojeg se od oko hiljadu ljudi spasilo samo 114.
1998. – Indonezijski predsjednik Suharto podnio ostavku, popustivši pod snažnim pritiskom masovnih demonstracija predvođenih studentima, čime je izgubio vlast poslije 32 godine diktatorske vladavine. Ovlašćenja šefa države predao je potpredsjedniku Indonezije Jusufu Habibiju.
1998. – Albanska policija zaplijenila na sjevernozapadnom području Albanije prema granici sa SR Jugoslavijom veliku količinu oružja i uhapsila dvojicu Albanaca, koji su pošiljku pokušali da prebace na Kosovo. Prema izvještajima policije, tovar je sadržavao 200 “kalašnjikova”, 400 ručnih granata i 500 sanduka municije i eksploziva.
1999. – Najmanje 10 lica poginulo, a više ranjeno u toku napada NATO avijacije na Kazneno-popravni dom u Istoku, koji je gađan sa osam projektila.
2006. – Na referendumu o državno-pravnom statusu Crne Gore građani izglasali nezavisnost.
2008. – Francuska policija uhapsila Franciska Havijera Lopeza Penju, lidera baskijske separatističke organizacije ETA.
2019. – Skupština Srbije usvojila izmjene Krivičnog zakonika, kojim se uvodi doživotna kazna zatvora za najteža krivična djela – teško ubistvo, silovanje, obljubu nad maloljetnom osobom, trudnicom i nemoćnim licem.
2020. – Narodna skupština Republike Srpske ukinula vanrednu situaciju na teritoriji Republike Srpske koje je uvedeno zbog stavljanja pod kontrolu epidemiološke situacije usljed pojave virusa korona.
Foto: Pexels/Ilustracija
Izvor: SRNA
