Danas je ponedjeljak, 20. maj, 141. dan 2024. Do kraja godine ima 225 dana.
1498. – Portugalski moreplovac Vasko de Gama uplovio u luku Kalikat na jugozapadu Indije, pošto je prethodno prvi u svijetu uspio da oplovi oko Afrike.
1506. – Umro španski moreplovac italijanskog porijekla Kristofor Kolumbo, koji je 1492. otkrio Ameriku, ali je do smrti vjerovao da je otkrio istočne obale Indije. Poslije više pokušaja u Portugaliji i Španiji sklopio je pogodbu sa španskim kraljevskim parom Fernandom Petim i Isabelom Prvom o finansiranju ekspedicije. Obećana mu je desetina robe koju donese, vlasništvo nad osminom zemlje koju otkrije, dobio je tri jedrenjaka, zvanje admirala okeana i vicekralja zemalja koje osvoji. Isplovio je 3. avgusta 1492. i 12. oktobra iste godine stigao do ostrvca Gvanahani u grupi Bahamskih ostrva, zatim na Kubu i Haiti. Na drugom putovanju, od 1493. do 1496, otkrio je Dominiku, Gvadelup, Portoriko i Jamajku, na trećem od 1498. do 1500. Trinidad i obale Južne Amerike /ušće rijeke Orinoko/, a na četvrtom od 1502. do 1504. Honduras. Uprkos ogromnim zaslugama za Španiju, koja je stekla bogate kolonije, mimoišla su ga obećana priznanja i nagrade i umro je u bijedi.
1799. – Rođen francuski pisac Onore de Balzak, začetnik evropskog realizma, autor oko stotinu knjiga sa više od 2.000 likova. Prikazao je široku galeriju tipova iz svih društvenih sredina, raznih temperamenata i karaktera, koje pokreću raznolike pobude od novca do vlasti, od ljubavi i idealizma do slijepih nagona i brutalne eksploatacije. U umjetničkoj obradi ostavili su trag gigantski obim djela i relativno kratak spisateljski rad, od samo 19 godina, tokom kojeg je prodavao i nenapisane ili nezavršene knjige i često stvarao pod pritiskom određenih rokova. Romani pod zajedničkim nazivom “LJudska komedija” imaju i vrijednost socioloških studija i duboka su kritika francuskog društva. Djela: romani “Evgenija Grande”, “Čiča Gorio”, “Gopsek”, “Izgubljene iluzije”, “Seljaci”, “Rođaka Beta”, “Golicave priče”, “Šuani”.
1806. – Rođen engleski filozof i ekonomista DŽon Stjuart Mil, jedan od tvoraca liberalne političke teorije. U logici je usavršio istraživanja uzročnih odnosa među pojavama, a u etici zastupao utilitarizam polazeći od učenja engleskog filozofa DŽeremija Bentama. U ekonomiji je posljednji značajan predstavnik engleske klasične škole – poznat je po teoriji troškova proizvodnje. NJegovo najznačajnije djelo – “O slobodi” – na srpski jezik prvi je preveo, napisao predgovor i objavio 1867. godine knez Petar Karađorđević, kasnije srpski kralj Petar Prvi. Ostala djela: “Sistem logike”, “Utilitarizam”, “O predstavničkoj vladi”, “Principi političke ekonomije”, “Ogist Kont i pozitivizam”, “Potčinjenost žena”.
1834. – Umro francuski general i državnik Mari Žozef Pol Iv Roš Žilber Motje, markiz de Lafajet, koji se od 1777. do 1781. uz američke koloniste borio za oslobođenje Sjeverne Amerike od Britanaca. U Francuskoj revoluciji se zalagao za načelo ustavne monarhije. Kao komandant Nacionalne garde u julu 1791. naredio je da se na Marsovom polju puca u Parižane koji su protestovali što je kralj Luj Šesnaesti ostao na prijestolu, a kad se revolucija okrenula protiv kralja, napustio je komandu nad Centralnom armijom i 1792. promijenio stranu. Bio je neaktivan tokom vladavine Napoleona Prvog, a u Julskoj monarhiji uspostavljenoj 1830. opet je komandovao Nacionalnom gardom.
1896. – Umrla njemačka pijanistkinja Klara Šuman, koja je bila jedna od najvećih klavirskih majstora 19. vijeka. Širom Evrope je popularisala djela Roberta Šumana, za koga se udala 1840, zatim djela Ludviga van Betovena, Frederika Šopena, Johanesa Bramsa, Feliksa Mendelsona. Kao vrhunski interpretator suprotstavljala se isključivo virtuozitetu u korist doživljenog i produhovljenog tumačenja djela.
1908. – Rođen američki filmski glumac DŽejms Mejtland Stjuart, čiju je glumu odlikovala izuzetna uvjerljivost. Filmovi “Mister Smit u Senatu”, “Filadelfijska priča” (nagrada “Oskar”), “Konopac”, “Vinčester 73”, “Priča o Glenu Mileru”, “Najveća predstava na svijetu”, “Prozor na dvorište”, “Čovjek koji je znao previše”, “Vrtoglavica”, “Anatomija jednog ubistva”, “Čovjek koji je ubio Liberti Valansa”, “Jesen Čejena”, “Parada ludaka”.
1915. – Rođen izraelski general i političar Moša Dajan, pobjednik u ratu protiv Arapa u junu 1967, u kojem je Izrael, poslije vojnih provokacija Egipta, za šest dana zaposjeo Sinaj, Gazu, Zapadnu obalu i Golansku visoravan. U 14. godini je postao član “Hagane”, ilegalne jevrejske vojne organizacije, a u sastavu britanskih snaga se od 1937. do 1941. borio protiv Arapa u rodnoj Palestini. U Drugom svjetskom ratu 1941. izgubio je oko u bici protiv trupa francuske marionetske vlade u Siriji. Od 1953. do 1958. bio je načelnik Generalštaba izraelske armije, a od 1959. do 1964. ministar poljoprivrede i jedan od prvaka vladajuće partije “Mapaj”, iz koje je izašao 1965. Ministar odbrane bio je 1967. i ponovo 1973. i 1974, kad je podnio ostavku. Šef diplomatije je postao 1977, ali se 1979. povukao zbog neslaganja s premijerom Menahemom Beginom o politici prema Arapima.
1920. – Ubijen meksički predsjednik Venustijano Karansa, koga je naslijedio Adolfo de la Uerta.
1922. – Najmanje 90 ljudi poginulo je kad je britanski brod “Egipat” potonuo kod ostrva Ušant naspram francuske sjeverozapadne obale, poslije sudara u gustoj magli s francuskim brodom “Sena”. S brodom “Egipat” je na morsko dno otišlo i zlato i srebro u vrijednosti milion funti.
1927. – Mirom u DŽedi, potpisanim s kraljem Ibn Saudom, Velika Britanija priznala nezavisnost Saudijske Arabije.
1956. – Eksplodirala prva hidrogenska bomba bačena iz aviona, koju su Amerikanci ispustili iznad pacifičkog ostrva Bikini.
1956. – Umro engleski pisac i karikaturista Maks Birbom, majstor satire i ironije. Djela: roman “Zulejka Dobson”, kritike “Božićni vijenac”, “Djela Maksa Birboma”.
1990. – U Rumuniji na prvim demokratskim slobodnim izborima, poslije 45 godina, pobijedio Front nacionalnog spasa.
1998. – Visoki predstavnik u BiH Karlos Vestendorp, u skladu sa svojim ovlaštenjima, izabrao novi grb BiH, pošto se članovi Parlamentarne skupštine BiH nisu mogli dogovoriti o tome.
1999. – U napadu aviona NATO pakta ubijena četiri pacijenta u bolnici “Dr Dragiša Mišović” u Beogradu. Sa dva projektila su uništena odjeljenja za neurologiju, za dječije plućne bolesti i za ginekologiju i operacione sale na neurologiji, ginekologiji i hirurgiji.
2006. – Irački parlament izglasao novu vladu nacionalnog jedinstva.
2012. – Preminuo je Judžin Poli, američki inovator, inženjer, izumitelj daljinskog upravljača za televizore. Poli je “daljinski”, nazvan prvobitno “flešmatik” razradio 1955. zajedno sa kolegom Robertom Adlerom. NJihov izum je 1997. godine Američka TV akademija nagradila “Emijem”. Poli je sa 20 godina postao inženjer, a imao je 18 patentiranih izuma.
Foto: Pexels/Ilustracija
Izvor: SRNA
