Danas je ponedjeljak, 25. septembar, 268. dan 2023. Do kraja godine ima 97 dana.
1493. – Španski moreplovac italijanskog porijekla Kristofor Kolumbo isplovio iz luke Kadis na drugo putovanje u Novi svijet, koji je otkrio 1492. godine.
1513. – Španski istraživač Vasko Nunjes de Balboa prešao Panamski zemljouz i postao prvi Evropljanin koji je vidio Tihi okean.
1555. – Mirom u Augsburgu njemačke luteranske zemlje /protestanti/ izjednačene u pravima sa rimokatoličkim državama.
1744. – Rođen pruski kralj Fridrih Vilhelm Drugi, koji je tokom vladavine od 1786. do smrti 1797. provodio politiku teritorijalnog širenja zemlje, posebno se okoristivši prilikom druge i treće podjele Poljske 1793. i 1795. Od 1792. do 1795. pridružio se Austriji u savezu protiv revolucionarne Francuske.
1823. – Srpskom piscu i jezičkom reformatoru Vuku Stefanoviću Karadžiću dodijeljen počasni doktorat Univerziteta u Jeni.
1849. – Umro austrijski kapelnik i kompozitor Johan Štraus – Stariji, otac popularnih bečkih kompozitora Johana Mlađeg, Jozefa i Eduarda, najzaslužniji za veliku rasprostranjenost bečkog lakog valcera početkom 19. vijeka. Najprije je bio kapelnik više zabavnih orkestara, zatim dvorskog plesnog orkestra u Beču. Komponovao je veliki broj valcera, kadrila, marševa, polki, galopa.
1866. – Rođen američki biolog i genetičar Tomas Hant Morgan, osnivač genetike, dobitnik Nobelove nagrade za medicinu 1933. za otkriće funkcije hromozoma u prenošenju nasljednih svojstava. Izradio je prve mape položaja gena u hromozomima i smatraju ga glavnim predstavnikom hromozomne teorije nasljeđa.
1896. – Rođen italijanski državnik Alesandro Pertini, predsjednik Italije od 1978. do 1985, najpopularniji italijanski političar poslije Drugog svjetskog rata. Član italijanske Socijalističke partije postao je 1918, niz godina je proveo u fašističkim zatvorima, u Drugom svjetskom ratu je učestvovao u Pokretu otpora, a potom je bio poslanik i senator.
1897. – Rođen američki pisac Vilijam Fokner, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1949, koji je bio zaokupljen problemom zla. Prikazao je društvenu istoriju američkog Juga, degeneraciju i propadanje starosjedilačke gospoštine i surovost i bezobzirnost došljaka. Djela: romani “Sartoris”, “Svjetlost u avgustu”, “Komarci”, “Medvjed”, “Konjički gambit”, “Uljez u prašinu”, “Divlje palme”, “Vojnikova plata”, “Starac”, “Gospodska kuća”, “Rekvijem za iskušenicu”, “Lupeži”, “Utočište”, pripovijetke “Svetilište” i “Nepobijeđeni”.
1897. – Rođen srpski pisac Aleksandar Vučo, rodonačelnik moderne poezije za djecu u srpskoj literaturi. Između dva svjetska rata pripadao je pokretu nadrealista. Djela: romani “Gluvo doba” /s Dušanom Matićem/, “Koren vida”, “Raspust”, “Mrtve javke”, “Zasluge”, “Poziv na maštanje”, “Omame”, “I tako dalje omame”, “Omame – kraj”, poeme “Humor zaspalo”, “Nemenikuće – Ćirilo i Metodije”, “Mastodonti”, zbirke pjesama “Krov nad prozorom”, “Ako se još jednom setim”, “Pesme”, “Alge”, “Momak i po hoću da budem”.
1906. – Rođen ruski kompozitor Dimitrij Dmitrijevič Šostakovič, član Srpske akademije nauka i umetnosti, čije kompozicije su čvrsto povezane s ruskom muzičkom prošlošću kojom se inspirisao u stvaranju stila nerijetko naglašene satire. Napisao je monumentalnu “Petu simfoniju”, a u najtežim danima njemačke blokade Lenjingrada u Drugom svjetskom ratu “Sedmu simfoniju”. Ostala djela: opere “Nos”, “Ledi Makbet Mscenskog okruga /Katarina Izmajlovna/”, oratorijum “Šume pjevaju”, simfonije, koncerti, kamerna muzika.
1932. – Španskoj pokrajini Kataloniji data autonomija.
1940. – U okupiranoj Norveškoj Nijemci u Drugom svjetskom ratu ustoličili marionetsku vladu vođe norveških fašista Vidkuna Kvislinga, čije je ime postalo sinonim izdajstva i saradnje s nacističkim okupatorima širom Evrope. Kvisling je 1945. kao izdajnik osuđen na smrt i strijeljan.
1942. – U Bosanskom Petrovcu u Drugom svjetskom ratu održan prvi kongres ljekara partizana i sanitetskih radnika Jugoslavije, s kojeg je upućen poziv ljekarima i studentima medicine da se priključe borbi protiv okupatora.
1943. – Crvena armija u Drugom svjetskom ratu oslobodila Smolensk, jedno od posljednjih značajnih uporišta njemačkih nacističkih snaga na teritoriji SSSR.
1956. – U upotrebu pušten prvi transatlantski telefonski kabl, postavljen između Obena u Škotskoj i NJufaundlenda u Kanadi.
1959. – Na cejlonskog premijera Solomona Bandaranaikea u Kolombu izvršio atentat jedan budistički kaluđer. Predsjednik cejlonske vlade je dan kasnije podlegao povredama.
1963. – Vojska u Dominikanskoj Republici oborila liberalnu vladu Huana Boša Gavinja, formiranu sedam mjeseci ranije.
1970. – Umro njemački pisac Erih Marija Remark, koji je romanom “Na Zapadu ništa novo” pokazao besmisao ljudske klanice u Prvom svjetskom ratu. I taj i drugi njegovi romani doživjeli su izuzetan uspjeh kod čitalaca zbog spretnosti u komponovanju radnje, jednostavnom stilu, ograničenom broju likova i temama rata i okupacije, koncentracionih logora, inflacije. Knjige tog antifašiste i antimilitariste, koji je opisivao i okrutnost nacista, rasizam i neljudske metode Trećeg rajha spaljivane su na nacističkim lomačama. Emigrirao je 1932. u Švajcarsku, pa u SAD i 1947. je postao američki državljanin. Ostala djela: “Povratak”, “Tri ratna druga”, “Nebo ne zna za miljenike”, “Iskra života”, “Crni obelisk”, “Trijumfalna kapija”, “LJubi bližnjeg svoga”, “Vrijeme života i vrijeme smrti”.
1972. – Premijer Kakuei Tanaka doputovao u Peking kao prvi šef Vlade Japana koji je stupio na tlo Kine poslije Drugog svjetskog rata.
1973. – Američki vasionski brod “Skajlab 2” spustio se u Pacifik s tri člana posade, koji su proveli 59 dana u orbiti oko Zemlje.
1978. – Američki putnički avion “boing 727” iznad San Dijega sudario se sa malim avionom i u nesreći je poginula 151 osoba, uključujući 14 na zemlji.
1991. – Savjet bezbjednosti UN jednoglasno uveo embargo na uvoz oružja svim stranama u ratu u Jugoslaviji.
1992. – Moskva i Vašington odbacili jedan od posljednjih ostataka “hladnog rata”, dozvolivši slobodu putovanja ruskim i američkim novinarima i poslovnim ljudima koji rade u Rusiji, odnosno u SAD.
1994. – Švajcarci na referendumu odobrili plan vlade o donošenju zakona protiv rasizma.
1997. – Britanski supersonični automobil postavio u Nevadi novi svjetski brzinski rekord na tlu od 1.142 kilometra na čas.
2011. – U Barseloni, u Španiji, održana posljednja korida.
2011. – Umrla Vangari Muta Matai, kenijska aktivistikinja za zaštitu životne sredine, prva Afrikanka dobitnik Nobelove nagrade za mir.
2016. – U Republici Srpskoj održan je prvi referendum, čije pitanje je bilo – “Da li podržavate da se 9. januar obilježava i slavi kao dan Republike Srpske?”, a o kojem se pozitivno izjasnilo 99,81 odsto građana koji su izašli na glasanje.
Foto: Pixabay
Izvor: SRNA
