Danas je srijeda, 13. septembar, 258. dan 2023. Do kraja godine ima 107 dana.
1321. – Umro Dante Aligijeri, italijanski književnik. Dante Aligijeri je poticao iz plemićke porodice, ali mu to nije smetalo da postane jedan od najreprezentativnijih pjesnika ljudskog trpljenja i nadanja. Prvo Danteovo pjesničko djelo “Mladenački život” nadahnuto je ljubavlju prema Beatrisi, koju je upoznao u najranijoj mladosti i koja je odigrala presudnu ulogu u njegovom životu i stvaranju. Zbog sukoba sa papom Bonifacijem Osmim, morao je da, poslije hapšenja, zauvijek napusti Firencu. Protjeran, on je dvadeset posljednjih godina svog života proveo u političkoj emigraciji. Politička aktivnost nije ga učinila slavnim, kao što je to bio slučaj sa njegovim besmrtnim putovanjem kroz pakao, ovjekovječenim u “Božanstvenoj komediji”.
1506. – Umro italijanski slikar i graver Andrea Mantenja. Izradio je veličanstvene freske u crkvi eremita u Padovi, srušenoj u Drugom svjetskom ratu, i u dvorcu eremita u Mantovi. Slike: “Parnas”, “Raspeće”, “Sveti Sebastijan”, “Obrezanje”, “Poklonstvo kraljeva”.
1592. – Umro je francuski pisac i filozof Mišel Ejkvem de Montenj, obnavljač intelektualnog skepticizma i vjesnik slobodne misli u 17. i 18. vijeku. Smatrao je da je ljudski razum nemoćan u traženju istine i pravde, ali da je svaki čovjek dužan da nađe izvjesne norme u privatnom i javnom životu da bi živio razumno, svjestan svojih opšteljudskih odgovornosti. Djela: “Eseji”, “Dnevnik putovanja”.
1598. – Umro španski kralj Filip Drugi. Predvodio je zemlju u ratovima protiv Otomanskog carstva od 1571. do 1578. i protiv Engleske od 1588, okončanom šest godina nakon njegove smrti. Poslije sloma njegove “Nepobjedive armade” 1588. u bici s engleskom mornaricom u La Manšu Španija nikad više nije bila svjetska sila prvog reda.
1788. – NJujork proglašen prvom federalnom prijestonicom SAD.
1804. – Vođa Prvog srpskog ustanka Đorđe Petrović – Karađorđe uputio u Rusiju prvu ustaničku delegaciju da bi je zainteresovao za ustanak i tražio pomoć u oružju za borbu protiv Turaka. Prota Mateja Nenadović, Petar Čardaklija i Jovan Protić primljeni su hladno na ruskom dvoru i rečeno im je da Srbi mogu da se nadaju samo moralnoj pomoći. Rusija se rukovodila isključivo sopstvenim interesom da ne kvari odnose s Otomanskim carstvom.
1819. – Rođena njemačka pijanistkinja Klara Šuman, koja je koncertnu karijeru počela u devetoj godini. Ona je jedan od najvećih klavirskih majstora 19. vijeka. Širom Evrope popularisala je djela Roberta Šumana /za koga se udala 1840/, Ludviga van Betovena, Frederika Šopena, Johanesa Bramsa, Feliksa Mendelsona.
1842. – Aleksandar Karađorđević, sin vođe Prvog srpskog ustanka Đorđa Petrovića – Karađorđa proglašen je za kneza Srbije pošto su ustavobranioci protjerali Mihaila Obrenovića. Zbog suprotstavljanja ustavobraniteljskom Savjetu i vezivanja za Austriju, “kajmakamska” struja ustavobranilaca ga je zbacila 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i vratila na prijesto kneza Miloša Obrenovića. U vrijeme njegove vladavine objavljeno je “Načertanije” Ilije Garašanina, donesen je Građanski zakonik i reformisano sudstvo, a Srbiji su 1856. na Pariskom kongresu date garancije velikih sila.
1874. – Rođen austrijski kompozitor Arnold Šenberg, osnivač i teoretičar modernog muzičkog ekspresionizma, profesor muzičkih akademija u Beču, Berlinu, Bostonu i Los Anđelesu. U ranim kompozicijama bio je sljedbenik romantizma, ali je kasnije napustio tonalni sistem i komponovao atonalno, pri čemu je uveo nov dvanaestotonski način komponovanja, nevezan za usvojena harmonska pravila. Napisao je “Nauku o harmoniji” i nedovršeni “Priručnik za kontrapunkt” i “Teoriju kompozicije”. Muzička djela: opera “Mojsije i Aron”, simfonijska poema “Peleas i Melisandra”, kantate “Gurelider”, “Preživjeli iz Varšave”, melodrama “Pierot lunaire”, monodrama “Očekivanja”.
1882. – Poslije ustanka koji je ugrozio planove Londona o korišćenju Sueckog kanala Britanci su porazili egipatsku vojsku kod Tel el Kebira u Egiptu i nastavili osvajanje te zemlje i susjednog Sudana.
1894. – Rođen engleski pisac DŽon Bojnton Pristli, autor djela koja se odlikuju vedrinom i humorom, ali i društvenim kritikom. Djela: romani “Dobri drugovi”, “Englesko putovanje”, “Ponoć u pustinji”, “Anđeosko sokače”, drame “Opasna okuka”, “Dođoše do grada”, “Inspektor je došao”, “Čaša piva”, eseji “Engleski komični likovi”, “Engleski roman”, “Engleski humor”, “Dikens i njegov svijet”, “Književnost i zapadnjak”.
1903. – Rođen srpski pisac Branimir Ćosić, koji je mahom pisao o životu mladih poslije Prvog svjetskog rata, problemima njihovog unutrašnjeg života i morala. Djela: romani “Pokošeno polje”, “Vrzino kolo”, “Dva carstva”, pripovijetke “Priče o Boškoviću”, “Egipćanka i druge priče”, eseji “Deset pisaca – deset razgovora”, “Kroz knjige i književnost”.
1905. – Rođena američka filmska glumica francuskog porijekla Klodet Kolber, koja je najčešće igrala u komedijama, plijeneći publiku nesvakidašnjim šarmom i pomalo neuobičajenim izgledom. Filmovi: “Dogodilo se jedne noći” , “Ponoć”, “U znaku krsta”, “Bubnjevi duž Mohavka”, “Jaje i ja”.
1922. – U Al Aziziji u Libiji izmjerena najviša temperatura u hladu – 58 stepeni Celzijusovih.
1923. – U Španiji je vlast prigrabio general Migel Primo de Rivera i uz blagoslov kralja Alfonsa Trinaestog zaveo profašističku diktaturu kojom je privremeno ugušen revolucionarno-demokratski pokret.
1955. – SSSR i Zapadna NJemačka uspostavili diplomatske odnose.
1971. – U napadu američke policije i Nacionalne garde, kojim je okončana petodnevna pobuna u njujorškom zatvoru Atika, poginuo je 31 robijaš i 11 zatvorskih čuvara.
1989. – Najveće demonstracije protiv aparthejda u Južnoj Africi u Kejptaunu predvodio je nadbiskup Dezmond Tutu.
1991. – SSSR i SAD sporazumjeli se da obustave doturanje naoružanja zaraćenim stranama u Avganistanu.
1992. – Umro je američki filmski glumac Entoni Perkins, koji se specijalizovao za uloge senzitivnih, smetenih i nervoznih ličnosti. Filmovi: “Psiho”, “Prijateljsko ubjeđivanje”, “Proces”, “Fedra”, “Volite li Bramsa?”, “Kvaka 22”, “Sudija za vješanje”, “Ubistvo u `Orijent-ekspresu`”, “Crna rupa”.
1993. – Izrael i Palestinska oslobodilačaka organizacija u Vašingtonu potpisali mirovni sporazum.
1995. – Grčka i Bivša Jugoslovenska Republika Makedonija u NJujorku potpisale sporazum o normalizaciji odnosa, priznavši se međusobno kao države, a Skoplje se obavezalo da promijeni izgled državne zastave i zapiše u ustav da nema teritorijalne pretenzije prema južnom susjedu.
2011. – Umro britanski slikar i dizajner Ričard Hamilton, jedan od utemeljivača pop arta. Hamilton, često nazivan ocem tog pokreta, proslavio se tokom pedesetih godina 20. vijeka kolažom “Šta je ono što današnji dom čini tako drugačijim, tako privlačnijim?”.
Foto: nezavisne.com/Ilustracija/Arhiva
Izvor: SRNA
