Predsjednik Jevrejske opštine Doboj Danijel Atijas poručio je da pojavni oblici fašizma, koji su i danas prisutni, moraju biti predmet osude svih kako bi se spriječila nova stradanja, monstruozna poput onih koja su pokrenuli njemački nacisti prije 83 godine u “Kristalnoj noći”, poznatoj i kao “Carska kristalna noć”.
Atijas je rekao Srni da se tog 9. novembra 1938. godine, kada su njemački nacisti u “Kristalnoj noći” počeli progon Jevreja, ljudima tadašnje Jugolavije činilo da je to negdje daleko, ali su to vrlo surovo opovrgla dešavanja koja su uslijedila.
“U bivšoj Jugoslaviji tada je na oko 22.000.000 stanovnika bilo oko 75.000 Jevreja od kojih je 50.000 stradalo”, izjavio je Atijas.
On je poručio da čovjek zdravog razuma danas može samo da apeluje da se takve stvari ne ponavljaju, pogotovo na ovom području, te da narodi koji ovdje žive složni i zbijenih redova treba da preduprijede nevolje u okolnostima nekih novih istorijskih preljevanja.
“Nažalost mi i danas imamo stravične situacije u Ukrajini, a s druge strane i Rusiju koja se bori protiv ponovnog fašizma. Mi vidimo u raznim situacijama ljude koji su istetovirani kukastim krstovima /svastikama/, što je nezamislivo za normalnog čovjeka koji je upoznato istoriji, a pogotovo kome je rodbina stradala u Drugom svjetskom ratu od fašizma”, poručio je Atijas.
Kada je u pitanju Doboj, Atijas je rekao da su svjedočanstva na postojanje jevrejske zajednice u ovom gradu do 1941. godine sačuvana zahvaljujući i rijetkim preživjelim poput Jože Elazara, učesnika NOB-a, te zapisima Dede Trampića, a na osnovu kojih je 28. aprila ove godine u dvorištu Jevrejskog kulturnog centra u Doboju otkrivena Spomen-ploča Jevrejima Doboja sa imenima 89 žrtava fašističkog terora u periodu 1941-1942. godine.
On je naveo da su Jevreji, mahom sefardske i aškenske porodice u Doboj došli 1871. godine migracijom iz Španije, a da su u BiH prisutni još od 1566. godine.
“Do početka 1942. godine u ovom gradu bilo je oko 120 Jevreja, od kojih je najautoritativniji rabin Juda Mačoro, zatim trgovci braća Pesah, vlasnik štamparije Moris Trinki, vlasnik prvog hotela Maks Griz, uz domaćice, advokate, fijakeriste i one drugih zanimanja”, podsjetio je Atijas.
On je ukazao na potrebu da se na nivou BiH usvoje zakonska rješenja o restituciji imovine, kao primjer dobre prakse naveo na one u Srbiji, kako bi se vratila oduzeta imovina jevrejskoj zajednici.
“Niko ne traži da neko bude milioner, ali se na sadašnjim zgradama, kao u nekim zemljama, mogu postaviti pločice ili `kameni spoticanja` koji ukazuju na Jevreje koji su tu nekada živjeli i sve su to i turističke stvari koje su evropske zemlje iskoristile i koji se posjećuju i obilaze”, naveo je Atijas.
NJemački nacisti su 9. novembra 1938. godine u takozvanoj “Kristalnoj noći” počeli progon Jevreja, ubivši neutvrđen broj djece, žena i muškaraca i spalivši stotine sinagoga, te više od 7.000 jevrejskih prodavnica i kuća.
Iste večeri vođe Trećeg rajha odlučile su da u NJemačkoj istrijebe sve Jevreje.
Ovaj zločin nazivan je “Kristalna noć”, jer su obični ljudi u razgovorima, svjesni razmjera zločina, skovali ovaj eufemističan naziv, pošto su se bojali represije nacističkog državnog aparata ako bi nazvali stvari pravim imenom.
U pogromu je oštećeno, i u mnogim slučajevima uništeno, oko 1.574 sinagoge /skoro sve koje su postojale u NJemačkoj/, mnoga jevrejska groblja, više od 7.000 jevrejskih radnji i 29 velikih trgovina.
Više od 20.000 Jevreja uhapšeno je i odvedeno u koncentracione logore, neki su prebijeni na smrt, dok su ostali bili primorani da to gledaju.
Prirodu nasilja dokumentuje i činjenica da su neki Nijemci ubijeni samo zato što je neko smatrao da “izgledaju kao Jevreji”.
Foto: rtvdoboj.org/Arhiva
Izvor: SRNA
