Palata Srpske akademije nauka i umetnosti jedna je od najbogatijih umjetničkih riznica srpskog naroda.
Reprezentativno zdanje Akademije, sagrađeno u duhu secesije i neobaroka, jedinstven je muzej u kome se čuvaju desetine vrhunskih djela srpskih umjetnika.
Arhitektonska ljepotica u Knez Mihailovoj 35 i sama je umjetničko djelo, bogate i burne istorije, a datira iz 1887. godine. Projekat Doma besmrtnika napravljen je 1912. a prvi ašov zariven 1914. godine. Izbijanje Prvog svjetskog rata prekinulo je izlivanje tek osvećenih temelja, da bi gradnja bila dovršena tek u novostvorenoj državi. Konačan izgled palata je dobila 1924. godine.
Palata Akademije svojom estetikom i monumentalnošću bila je snažan odjek bečke i pariske arhitekture. To se posebno odnosi na rješenje njenog pasaža, koji će ubrzo zatim – izdavanjem lokala i useljenjem trgovaca, ugostitelja i poslovnih ljudi – postati jedan od centara društvenog života prestonice. Ova jedinstvena zgrada postaće istinski dom akademika tek poslije rekonstrukcije projektu arhitekte Grigorija Samojlova 1953. godine.
Duh umjetnosti krasi palatu SANU već od samog ulaza, preko enterijera, sve do kupole i bogate fasadne dekoracije.
U nižoj zoni krova raspoređena je centralna alegorijska skulptoralna kompozicija, iznad fasade u Knez Mihailovoj ulici, sa boginjom pobjede Nikom na pramcu broda koja ovjenčava dvije muške poluležeće figure.
Pod krovom najviše nacionalne kuće znanja smještene su slike, skulpture, umjetnički predmeti čiji su autori mahom nekadašnji i aktuelni akademici. To je samo dio stvaralaštva “besmrtnika” koji su svako u svojoj oblasti ostavili dubok pečat u nacionalnoj kulturi.
Impresivnim holom palate SANU domira skulptura “Dvije muze”, čija je simbolika neraskidivo vezana za koncept nacionalne akademije. Vajar i akademik Đorđe Јovanović ovaplotio je svoju umjetničku viziju kuće kroz figure dviju gracija, koje u rukama drže knjigu i slikarsku paletu i simbolizuju dvije oblasti stvaralaštva koje Akademija pod jednim krivom objedinjuje – nauku i umjetnost.
Šetnja kroz hodnike, kancelarije i aule Palate SANU svjedoči i bogatstvo djela njenih članova, a među najimpresivnijim djelima su vitraži i freske Svečane sale Akademije.
Monumentalne fresake velikih dimenzija su djela Mila Milunovića i Petra Lubarde, nastale pedesetih godina 20. vijeka.
Po nacrtima Mladena Srbinovića 2004. i 2005. godine postavljena su reprezentativna vitražna djela, čime je na najbolji način nastavljena tradicija postavljanja vitraža u SANU, koju je započeo Branko Miljuš svojim djelima koja krase prizemlje i ulazni hol zgrade SANU.
Sakupljanje umjetničkih djela prati Akademiju od njenih prapočetaka. Kao prva kuća nacionalnog znanja južno od Save još Društvo srbske slovesnosti bavilo se, između ostalog, i sakupljanjem umjetničkih djela. Ova praksa probuđena je najpre stvaranjem zbirke starina – rukopisa, novca i dokumenata, da bi potom bila nastavljena slikama i skulpturama.
Srpska kraljevska akademija osnovana je 1886. godine “pod zaštitom kralja Srbije” Milana Obrenovića. U depoima SANU do danas su se našle desetine slika, grafika, crteža i skulptura najvećih srpskih umjetnika.
Ulazni hol krasi bista Јovana Sterije Popovića, jednog od osnivača Društva srbske slovesnosti, rad Rista Stijovića, a svečanu salu poprsje prvog predsjednika Srpske kraljevske akademije Јosifa Pančića, rad Đoke Јovanovića. U predvorju Svečane sale, nalaze se skulpture srpskih prosvetitelja i književnika – Dositeja, rad Petra Ubavkića, Vuka (rad Đoke Јovanovića) i Njegoša (rad Ivana Meštrovića). U sali Predsjedništva izloženi su portreti istaknutih akademika i dobrotvora Akademije – reljefi Đoke Јovanovića i Petra Ubavkića, kao i Pupinov portret, djelo Stevana Aleksića.
Odjeljenje medicinskih nauka SANU prikupilo je najpotpuniju galeriju portreta svojih članova, a Odjeljenje likovne i muzičke umjetnosti posjeduje čitav mali muzej reprezentativnih radova njegovih članova. Radovi akademika su i u salonu Akademijinog kluba, a zdanje SANU čuva i kompletan legat Olge Јevrić.
Kvalitet i ugled kolekcije slika SANU pokazuju ulja Paje Јovanovića “Mačevanje”, slika koja je u svim monografijama posvećenim ovom umjetniku. Tu je i “Pogled sa balkona – Karaburma” Uroša Predića, portret Tinke Kovačić Marka Murata, “Mrtva priroda sa globusom” Đorđa Andrejevića Kuna i “More” Mila Milunovića.
Mjesto najreprezentativnijih izložbi na kome se duže od pola vijeka promoviše srpska umjetnost je Galerija SANU, osnovana 1968. godine koja čini jedinstveni izlog srpske umjetnosti. Organizujući izložbe iz različitih oblasti, čuvajući umjetnička djela iz fonda Umjetničke zbirke SANU i održavajući koncerte, Galerija vodi glavnu riječ u životu prestonice.
U saradnji sa odjeljenjima SANU i najistaknutijim stručnjacima iz različitih oblasti, do danas je prikazano oko 300 postavki. Galerija je povremeno domaćin izložbama drugih institucija iz zemlje i inostranstva, a pojedine izložbe u organizaciji Galerije SANU gostuju u galerijama u Srbiji i izvan zemlje.
Foto: Dragan Milovanović
Izvor: RTRS
