Djed Mraz je simpatični djedica koji u različitim kulturama donosi poklone uoči najznačajnijeg zimskog praznika, bilo da je u pitanju Badnjak, Božić, Dan sv. Nikole ili, kao kod nas, Nova godina.
Brojne legende o Djedu Mrazu počivaju na drevnoj hrišćanskoj tradiciji po kojoj djeci poklone dijeli sveti Nikola pred Božić. Lik starca sa bijelom bradom i crvenim ogrtačem osmislio je slavni američki karikaturista Tomas Nast (1840-1902).
Nast se proslavio svojim karikaturama, a Amerikanci su toliko voljeli njegove ilustracije, da se smatralo kako njegovi crteži mogu da podstaknu vojni moral i patriotizam.
Lik božićnog vilenjaka sa bijelom bradom Nast je prvi put objavio 3. januara 1863. godine na naslovnici časopisa “Harper’s Weekly”, s idejom da pošalje božićnu poruku usred američkog građanskog rata.
Kasnije, Nast je uradio više ilustracija Djeda Mraza i one su počele da postaju dio opšte kulture.
Savremena priča o Djedu Mrazu nastala je nakon publikacije pjesme “A Visit From St. Nicholas” (poznatije kao “The Night Before Christmas”), u kojoj se prvi put spominju njegovi irvasi (Rudolf, Dašer, Danser, Pranser, Viken, Komet, Kupid, Donder i Blitzen) koji vuku sanke noć uoči Božića.
Boje njegovog kostima su se mijenjale, dok crvena najzad nije postala opšteprihvaćena nakon što se takav pojavio u na božićnoj čestitki i u dječjoj knjizi L. Frenka Bauma “Život i avanture Djeda Mraza”, 1902. godine.
Prikaz djedice “zacementiran” je slikom Hadona Sundbloma za reklamnu kampanju “Coca-Cole”. Popularnost takvog lika stvorila je urbanu legendu da je Djed Mraz njihova tvorevina.
Kostim Djeda Mraza ponajviše proizlazi iz ruske tradicije, koja ga prikazuje obučenog u crveni ili plavi kaput i krznene čizme, što je logično za jednu tako hladnu zemlju. Crvena boja njegovog kaputa je “prevagnula” jer je povezana uz biskupski plašt sv. Nikole. Tokom vremena Djed Mraz se mijenjao, u sebi zadržavajući atribute folklora raznih zemalja. Tako neki naučnici smatraju da su moderni atributi Djeda Mraza proizašli iz atributa sibirskog šamana koji je za vrijeme zimskog festivala ulazio u kuće kroz dimnjake i ostavljao pečurke jarkocrveno-bijele boje, koje su ljudi kačili na ognjište (kamin). Pečurke su povezane i s irvasima koji su ih jeli, a sam šaman je mogao i da leti.
Za razliku od lika, ime Djeda Mraza nije globalno – ono se razlikuje u različitim zemljama i kulturama. Negdje ga nazivaju Santa Klaus, Santa Nikolas, Božić Bata i slično.
Njegovo ime je često povezano sa Božićem, ali još češće sa Svetim Nikolom, što je inače religiozni praznik koji prethodi novogodišnjem veselju.
Naziv Djed Mraz, koji se kod nas koristi, inače je jugoslovenski proizvod – osmišljen tako da ne favorizuje nijednu religioznu varijantu u nekadašnjoj zajedničkoj državi.
Legende u narodima širom svijeta:
Holandija…
Priča o savremenom Djedu Mrazu je varijacija holandske priče bazirane na istorijskoj ličnosti sv. Nikoli, koji je bio poznat po svojoj darežljivosti siromašnima. Sv. Nikola je, obučen u svoje biskupske crvene mantije, darovao djecu, siromašne i bolesne. Holandska priča povezuje ga sa Španijom iz koje je brodom dolazio do njihovih obala i domova. Tamo su mu pomagali robovi poznati kao Zvarte Piet (Crni Petar) koji je sv. Nikoli bio isto što i vilenjaci Djedu Mrazu, samo što je nevaljalu i zločestu djecu Crni Petar kinjio i šibao. Sv. Nikola je dijelio poklone na svoj dan (Dan sv. Nikole), ali se vremenom približio i samom Božiću. Godine 1969. papa Pavle VI naredio je da se sv. Nikola izbriše iz rimokatoličkog kalendara, iako je kao svetac ostao.
Njemačka…
U njemačkom folkloru postojale su priče o bogu Odinu, koji je svake godine za vrijeme zimskog solsticijuma održavao veliku lovačku zabavu sa drugim bogovima. Na taj dan djeca bi objesila svoje čizme blizu dimnjaka, a u njih su stavljali mrkvu i šećer za legendarnog Odinovog konja Sleipnira. Odin ih je za njihovu darežljivost nagrađivao slatkišima. Ova tradicija je preživjela i povezala se sa sv. Nikolom. Što se tiče izgleda, Odin je prikazivan takođe kao bradati starac.
Rusija…
Tu je lik i mitske ličnosti iz ruske paganske tradicije. U pitanju je opaki Starac Mraz (odatle mu kod nas dolazi ime Djed Mraz) koji je otimao (kasnije zločestu) djecu i odnosio ih daleko u šume sjevera, gdje ih je vezivao za drveće… Kasnije se Starac Mraz “prodobrio” pa je počeo da daruje dobru djecu, a onu zločestu je prestao da kažnjava. Tako se likom i karakterom postepeno približio i sv. Nikoli.
Nezavisne
