Danas je petak, 29. septembar, 273. dan 2023. Do kraja godine ima 93 dana.
106. godine p. n. e. – Rođen rimski vojskovođa i državnik Gnej Pompej Veliki, osvajač Jerusalima 61. godine prije nove ere. Učestvovao je u gušenju ustanka rimskih robova koji je od 71. do 69. p. n. e. predvodio Spartak, a glas velikog vojskovođe stekao je 66. godine p. n. e. pobjedom nad pontskim kraljem Mitridatom Šestim Eupatorom, čime je učvrstio rimsku vlast u Maloj Aziji. Sa Gajem Julijem Cezarom i Markom Licinijem Krasom 60. godine p. n. e. stvorio je Prvi trijumvirat, na šta je bio prinuđen, jer ga je Senat spriječio da uspostavi ličnu diktaturu. U borbi za primat kasnije se udružio sa Senatom, koji ga je 52. godine p. n. e. izabrao za jedinog konzula, ali je vlast izgubio porazom od Cezara 48. godine p. n. e. u bici kod Farsale, poslije koje se sklonio u Egipat, gdje je ubijen.
1399. – Kralj Ričard Drugi kao prvi engleski monarh prinuđen da abdicira, jer mu je prijesto preoteo brat od strica Henri Bolingbrok, koji je postao kralj Henri Četvrti.
1518. – Rođen italijanski slikar Jakopo Robusti Tintoreto, jedan od najvećih majstora 16. vijeka. Radio je ogromne kompozicije, ali s osjećanjem i za najmanje pojedinosti. Snažno je uticao na evropske slikare, posebno na impresioniste. Radio je u rodnoj Veneciji, u kojoj su ostala glavna djela “Raj” u Duždevoj palati, “Tajna večera” u crkvi San Đorđo Mađore, “Raspeće” u Skuoli di San Roko.
1758. – Rođen engleski admiral Horejšo Nelson, koji je unio radikalne novine u vođenju borbi na moru i odnio ključne pobjede nad francuskom flotom. Učestvovao je u 140 bitaka i 40 puta je ranjavan. Izgubio je oko u bici kod Kalvija 1794, a desnu ruku u bici kod Tenerifa 1797. Kod Trafalgara je 1805. uništio francusku flotu, ali je smrtno ranjen.
1839. – Rođen srpski arheolog i istoričar umjetnosti Mihailo Valtrović, prvi profesor arheologije na Velikoj školi u Beogradu, upravnik Narodnog muzeja, osnivač Srpskog arheološkog društva, član Srpske kraljevske akademije. Pokrenuo je časopis “Starinar” i među prvima istraživao srpsku srednjovjekovnu arhitekturu i umjetničko-zanatlijske predmete iz Srednjeg vijeka. Djela: “Građa za istoriju umetnosti u Srbiji”, “Pogled na staru srpsku crkvenu arhitekturu”.
1851. – Rođen srpski novinar i publicista Mita Cenić, najistaknutija ličnost radničkog pokreta u Srbiji od 1875. do smrti 1888. Studirao je medicinu u Francuskoj, odakle je protjeran pod optužbom da priprema atentat na kneza Milana Obrenovića koji je tada boravio u Parizu. U Srbiji je potom optužen da sprema prevrat i osuđen na osam godina robije. Po izlasku iz zatvora pokrenuo je list “Radnik”, zatim “Borbu”, “Istinu” i političko-književnu reviju “Čas”.
1867. – Otvarajući Miholjsku skupštinu u Kragujevcu, srpski knez Mihailo Obrenović je rekao: “Jedina moja i narodna velika želja ispunjena je: jer su garnizoni turske vojske iseljeni iz Srbije, gradovi na rijekama Savi i Dunavu u našim su rukama, sloboda i unutrašnja nezavisnost Srbije postale su istina”.
1901. – Rođen italijanski nuklearni fizičar Enriko Fermi, koji je prvi bombardovao uran neutronima, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1938. Zasnovao je teoriju kretanja neutrona, a u Drugom svjetskom ratu je u SAD, gdje je 1938. emigrirao iz fašističke Italije, na čikaškom univerzitetu rukovodio gradnjom prvog nuklearnog reaktora. NJegovim imenom nazvano je više pojmova u nuklearnoj fizici: “Fermijevo pravilo selekcije”, “Fermijev model gasa”, “Fermijeva ‘starost’ neutrona”, “fermi” kao jedinica za dužinu.
1903. – Rođena američka filmska glumica irskog porijekla Grir Garson, najpoznatija po ulogama inteligentnih žena visokih moralnih principa, koja je dobila nagradu “Oskar” za film “Gospođa Miniver”, snimljen 1942. Ostvarila je zapaženu karijeru i u ranoj epohi televizije. Ostali filmovi: “Zbogom, mister Čips”, “Ponos i predrasuda”, “Madam Kiri”, “Julije Cezar”, “Izlazak sunca u Kampobelu”.
1904. – Rođen ruski pisac Nikolaj Aleksejevič Ostrovski, tvorac sovjetskog revolucionarno-vaspitnog romana. Djela: romani “Kako se kalio čelik”, “Rođeni u oluji”.
1905. – Rođen srpski pisac Vladan Desnica. Pisao je sugestivno o naravima ljudi zavičajne Dalmacije. Prava i filozofiju je studirao u Zagrebu i Parizu i do Drugog svjetskog rata bio je advokat. Direktni je potomak legendarnog srpskog uskoka Stojana Jankovića. Djela: romani “Zimsko ljetovanje”, “Proljeća Ivana Galeba”, zbirke novela “Olupine na suncu”, “Proljeće u Badrovcu”, “Tu odmah pokraj nas”, zbirka stihova “Slijepac na žalu”.
1911. – Italija objavila rat Turskoj i upala u libijsku provinciju Tripolitaniju s namjerom da se dokopa sjeverne Afrike. NJen ekspedicioni korpus je potukao Turke, ali je potom vodio težak rat protiv Arapa sve do sloma fašističke Italije 1943. u Drugom svjetskom ratu.
1913. – Sa broda kojim je putovao iz Antverpena u London nestao njemački inženjer Rudolf Dizel, koji je 1893. konstruisao prvi motor sa unutrašnjim sagorijevanjem na principu samopaljenja.
1923. – Na osnovu mandata Društva naroda Velika Britanija počela da vlada Palestinom.
1930. – Umro ruski slikar Ilja Jefimovič Rjepin, začetnik ruskog kolorizma i sjajan portretista. NJegov realizam prožet je osjećanjem za rusku zemlju i čovjeka, a kolorit je svjež i sočan i podsjeća na bogatstvo boja u narodnoj umjetnosti. Radio je i žanr slike iz života seljaka, a posebno je značajan po kompozicijama.
1938. – U Minhenu Velika Britanija, Francuska, Italija i NJemačka potpisale sporazum kojim su zapadni saveznici izručili NJemačkoj oblast Sudeta, žrtvujući nezavisnost Čehoslovačke.
1940. – Rumunija u Drugom svjetskom ratu istupila iz Balkanskog pakta, koji je 9. februara 1934. u Atini zaključila sa Jugoslavijom, Turskom i Grčkom.
1941. – U Moskvi u Drugom svjetskom ratu počela konferencija SSSR, SAD i Velike Britanije, na kojoj su Vašington i London uslovili pomoć slanjem britanskih divizija na istočni front i stvaranjem vazduhoplovne baze SAD u Sibiru, što je Moskva odbila. Ipak je sklopljen Povjerljivi protokol, kojim su se SAD i Velika Britanija obavezale da narednih devet mjeseci šalju oružje i opremu Crvenoj armiji.
1941. – U Babi Jaru kod Kijeva Nijemci su u Drugom svjetskom ratu okončali masakr nad Jevrejima, tokom kojeg su za dva dana ubili 33.771 civila, uključujući žene i djecu.
1957. – U Zapadnom Pakistanu poginulo skoro 300 ljudi kad je ekspresni voz u punoj brzini udario u kompoziciju cisterni s naftom.
1970. – Potpredsjednik Egipta Anvar el Sadat preuzeo dužnost šefa države dan poslije smrti Gamala Abdela Nasera.
1972. – Japan i Kina okončali ratno stanje i normalizovali odnose.
1979. – Predsjednik Ekvatorijalne Gvineje Fransisko Masijas Nguema zbačen s vlasti u avgustu 1979, strijeljan je pod optužbom da je kriv za “genocid, izdaju, pronevjeru i sistematsko kršenje ljudskih prava”.
1988. – Mirovne snage UN dobile Nobelovu nagradu za mir.
1990. – U susretu na najvišem nivou, prvi put nakon Vijetnamskog rata, sastali se državni sekretar SAD DŽejms Bejker i šef vijetnamske diplomatije Ngujen Ko Tak, što je ubrzalo normalizaciju odnosa bivših neprijatelja.
1991. – Poginuo major Milan Tepić koji je u vazduh digao kasarnu JNA u Bjelovaru, ne želeći da hrvatskim paravojnim formacijama preda skladište sa oružjem. Život je sa majorom Tepićem izgubilo i sedam njegovih vojnika. Zbog ovog čina major Tepić je postuhmno odlikovan Ordenom narodnog heroja Jugoslavije i proglašen za narodnog heroja. NJegovo ime danas nose ulice u gradovima širom Srbije i Republike Srpske, a u njegovu čast Vojska Republike Srpske je ustanovila poseban Orden za zasluge u ratu.
1994. – NATO pojačao vazdušne napade na Republiku Srpsku.
2000. – Visoki predstavnik za BiH Volfgang Petrič nametnuo Zakon o jedinstvenom pasošu BiH.
2001. – Savjet bezbjednosti UN usvojio široku antiterorističku rezoluciju koja zahtijeva od svih zemalja da zamrznu finansije osumnjičenih za terorizam i slome grupe koje im pomažu.
2003. – Milan Lukić, Oliver Krsmanović i Dragutin Dragićević osuđeni su pred Okružnim sudom u Beogradu po 20 godina zatvora za otmicu i ubistvo 16 muslimana, mještana Sjeverina, u oktobru 1992. godine, dok je četvrti optuženi Đorđe Šević osuđen na 15 godina zatvora.
2003. – Ministri inostranih poslova EU zatražili su da se Iraku vrati suverenitet, ne postavljajući za to vremenski rok.
Foto: nezavisne.com
Izvor: SRNA
