Danas je utorak, 25. jul, 206. dan 2023. Do kraja godine ima 160 dana.
1261. – Nikejski vladar Mihailo Osmi Paleolog vratio Konstantinopolj, srušio Latinsko i obnovio Romejsko carstvo. S prijestola je zbačen Jovan Četvrti, što je označilo kraj Latinskog carstva, uspostavljenog 1204. u Četvrtom krstaškom ratu, a Mihailo Osmi je u Konstantinopolju krunisan za cara kao rodonačelnik posljednje romejske dinastije.
1593. – Kralj Francuske Anri Četvrti, prije dolaska na prijesto 1589. godine – kralj Navare i vođa francuskih hugenota – prešao u rimokatoličku vjeru.
1712. – Vojska švajcarskih protestantskih kantona u bici kod Vilmergena potukla armiju rimokatoličkih kantona, čime su u Švajcarskoj okončani vjerski ratovi.
1817. – Vođa Prvog srpskog ustanka Đorđe Petrović – Karađorđe, odmah po povratku u otadžbinu iz Rusije, ubijen u zoru u Radovanjskom Lugu kod Velike Plane, prema nalogu kneza Miloša Obrenovića. Miloš je potom, kao dokaz vjernosti, poslao njegovu glavu turskom sultanu. Karađorđe je tvorac prve slobodne srbijanske države poslije pada Srbije 1459. pod tursko ropstvo i rodonačelnik kraljevske dinastije Karađorđević. U austrijsko-turskom ratu bio je hajduk, zatim trgovac u Topoli. Kao buljubaša je učestvovao u akcijama protiv janjičara. Na zboru u Orašcu 14. februara 1804. izabran je za vožda u borbi protiv Turaka. Istjeravši Turke iz Srbije poslije pobjeda na Ivankovcu, Mišaru i Deligradu i oslobođenja Beograda, nastojao je da izdejstvuje njeno priznanje, ali međunarodni uslovi nisu bili povoljni. Ojačao je veze s Crnom Gorom i Rusijom i 1807. stvorio srpsko-ruski vojni savez, okončan za Srbiju krajnje nepovoljnim Bukureštanskim mirom 1812. Poslije sloma ustanka 1813. izbjegao je u Austriju, zatim u Rusiju, postavši po povratku žrtva saborca u Prvom srpskom ustanku.
1834. – Umro engleski pisac i mislilac Semjuel Tejlor Kolridž, jedan od najznačajnijih engleskih književnih kritičara i romantičarskih pjesnika. Kao mislilac je pod uticajem njemačke idealističke filozofije zastupao spiritualno i religiozno tumačenje života, nasuprot engleskoj empirističkoj filozofiji. Djela: poeme “Kristobela”, “Kublaj Kan”, zbirka pjesama “Lirske balade” (s Vilijamom Vordsvortom), kritike “Predavanja”, “Biographia literaria”.
1843. – Umro škotski hemičar Čarls Mekintoš, pronalazač nepromočive tkanine za kišne ogrtače.
1848. – Rođen britanski državnik Artur DŽejms Balfur, premijer Velike Britanije od 1902. do 1906. Kao državni sekretar za Irsku od 1887. do 1892. stekao je nadimak “Krvavi Balfur” zbog načina na koji je gušio irski pokret za nezavisnost, a kao šef diplomatije 1917. je objavio plan (Balfurova deklaracija) o stvaranju nacionalne države Jevreja u Palestini.
1848. – Austrijanci u bici kod Kustoce porazili snage Sardinske kraljevine (Pijemont), suzbivši tako prvi ozbiljniji napor za ujedinjenjenje italijanskih teritorija u jedinstvenu državu.
1878. – Prva kineska diplomatska misija u SAD stigla u Vašington.
1894. – Rođen Gavrilo Princip, atentator na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda u Sarajevu na Vidovdan 1914. Atentat je Beču bio povod za vojnu invaziju na Srbiju, čime je izazvan Prvi svjetski rat. Princip je kao maloljetnik osuđen na 20 godina teške tamnice. Zbog nehumanih zatvorskih uslova obolio je od tuberkuloze i u tamnici u gradu Terezin u Češkoj umro je u aprilu 1918. godine.
1894. – Rođen američki filmski glumac Volter Brenan, vjerovatno najčuveniji epizodista svjetske kinematografije, koji je glumio u više od sto filmova, dobitnik više puta nagrade “Oskar”. Filmovi: “Zapadnjak”, “Imati i nemati”, “Narednik Jork”, “Frankeštajnova nevjesta”, “Furija”, “Dođi i uzmi”, “Kentaki”, “Moja draga Klementina”, “Crvena rijeka”, “Rio Bravo”.
1898. – Vojska SAD u špansko-američkom ratu okupirala Portoriko.
1907. – Japan proglasio protektorat nad Korejom i pravo da kontroliše vladu te azijske zemlje.
1909. – Francuski pilot Luj Blerio prvi preletio avionom kanal La Manš. Razdaljinu od 40 kilometara od Lebaraka kod Kalea do Dovera preletio je za 37 minuta.
1917. – Holanđanka Margareta Gertruda Cele, poznata kao Mata Hari, osuđena je na smrt pod otužbom da je špijunirala za Nijemce tokom Prvog svjetskog rata.
1934. – Austrijskog kancelara Engelberta Dolfusa u Beču ubili austrijski nacisti nakon neuspjelog pokušaja da silom uzmu vlast. Poslije dolaska na čelo vlade 1932. uporno se odupirao namjeri Adolfa Hitlera da Austriju pripoji nacističkoj NJemačkoj, što je platio glavom.
1943. – Italijanski fašistički diktator Benito Musolini natjeran da podnese ostavku na položaj premijera pošto je prethodno izgubio i povjerenje Velikog fašističkog vijeća. Kralj Vitorio Emanuele Treći za premijera je imenovao maršala Pjetra Badolja, a Musolini je uhapšen čim je napustio dvor.
1956. – U sudaru italijanskog broda “Andrea Dorija” i švedskog broda “Stokholm” ispred obala SAD u Atlantskom okeanu poginulo 50 ljudi.
1957. – Tunis postao republika na čelu sa predsjednikom Habibom Ben Alijem Burgibom.
1963. – SSSR, SAD i Velika Britanija zaključili ugovor o zabrani nuklearnih proba u vazduhu, pod vodom i u kosmosu.
1968. – Papa Pavle Šesti zabranio rimokatolicima sve vještačke metode sprečavanja začeća.
1982. – Vođa Palestinske oslobodilačke organizacije Jaser Arafat u Bejrutu potpisao deklaraciju kojom je prihvatio rezolucije UN o pravu Izraela na postojanje.
1984. – Sovjetski kosmonaut Svetlana Savickaja izašla iz svemirskog broda “Sojuz-12” i postala prva žena koja je “kročila u otvoreni kosmos”.
1986. – Umro američki filmski režiser italijanskog porijekla Vinsente Mineli, koji je 1958. dobio nagradu “Oskar” za film “Žiži”. Ostali filmovi: “Madam Bovari”, “Amerikanac u Parizu”, “Žeđ za životom”, “Čaj i simpatija”, “Kismet”, “Kuća na brdu”, “Zvona zvone”, “Grad iluzija”, “Neki su dotrčali”, “Diži zavjesu”.
1988. – Skupština Srbije usvojila Nacrt amandmanana na republički Ustav – čijim je kasnijim usvajanjem Srbija konstituisana na cijeloj svojoj teritoriji – i uputila ga na tromjesečnu javnu raspravu. Pokrajine Vojvodina i Kosmet zadržale su autonomiju, ali bez elemenata državnosti.
1990. – Sabor Hrvatske proglasio Hrvatsku politički i privredno suverenom državom. Istog dana u mjestu Srb u Lici buknuo srpski ustanak u Hrvatskoj. Na narodnom zboru 120.000 ljudi usvojilo je Deklaraciju o suverenosti i autonomiji srpskog naroda u Hrvatskoj.
1991. – Sovjetski predsjednik Mihail Sergejevič Gorbačov izjavio da više nije realna izgradnja komunizma u SSSR-u i da vladajuća Komunistička partija mora da odbaci “zastarjele ideološke dogme”.
1992. – Neporaženi šampion – američki velemajstor Robert (Bobi) Džejms Fišer, jedanaesti prvak svijeta u šahu, doputovao u Jugoslaviju da bi se poslije 20 godina neigranja nakratko vratio šahu. U Beogradu i na Svetom Stefanu kod Budve odigrao meč s ruskim velemajstorom Borisom Vasiljevičem Spaskim, kome je oduzeo titulu svjetskog prvaka u meču u Rejkjaviku 1972. i ponovo ga pobijedio.
1994. – Izrael i Jordan u Vašingtonu potpisali deklaraciju kojom je okončano ratno stanje dviju susjednih država.
1995. – Od eksplozije bombe, koju su u vozu pariskog metroa podmetnuli islamski teroristi, poginulo najmanje osam i ranjeno 86 ljudi.
1996. – U Burundiju armija, pod dominacijom oficira iz plemena Tutsi, izvela državni udar i zabranila sve političke partije u toj afričkoj zemlji.
1999. – U Rabatu, u prisustvu brojnih šefova država i vlada, sahranjen marokanski kralj Hasan Drugi, koji je vladao Marokom nepune četiri decenije.
2001. – General Hrvatske vojske Rahim Ademi predao se Haškom tribunalu.
2004. – SFOR oslobodio penzionisanog zastavnika Vojske Republike Srpske (VRS) Rajka Banduku, koji je tokom rata obavljao dužnost sekretara bivšeg komandanta Glavnog štaba VRS Ratka Mladića.
2009. – Evropski sud za ljudska prava u Strazburu proglasio neprihvatljivim sve tužbe koje su podnesene protiv odluka visokog predstavnika u BiH.
2011. – Umro kiparski režiser Majkl Kakojanis, koji je svjetsku slavu stekao filmom “Grk Zorba” 1964, za koji je dobio tri Oskara.
Foto: Ilustracija
Izvor: Nezavisne
