Danas je nedjelja, 25. april, 115. dan 2021. Do kraja godine ima 250 dana.
1284. – Rođen engleski kralj Edvard Drugi, čiju su vladavinu od 1307. do 1327. obilježile njegova ekstravagancija i teški vojni porazi u Škotskoj, posebno 1314. u bici kod Banokberna. Prije stupanja na prijesto 1301. je postao prvi princ od Velsa. U septembru 1327. u zamku “Berkli” ubili su ga supruga Izabela od Francuske i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer. Kraljičin ljubavnik je potom vladao u ime prestolonasljednika Edvarda Trećeg, koji ga je 1330. zatvorio i pogubio.
1595. – Umro italijanski pisac Torkvato Taso, koji je u poeziji stapao ljepotu oblika i hrišćansko-romantičnu sentimentalnost, nastojeći da izrazi moralne dileme vremena i sukob zla i dobra, poroka i vrline. Najveći dio burnog života proveo je kao dvorski pjesnik vojvode Alfonsa Drugog od Este. U glavnom djelu – “Oslobođeni Jerusalim” – opisao je Prvi krstaški rat. Tri soneta i pet madrigala posvetio je srpskoj plemkinji iz Dubrovnika Cvijeti Zuzorić, a njegova poezija je inspirisala srpskog pjesnika iz Dubrovnika Ivana Gundulića, Johana Volfganga Getea i Džordža Bajrona.
1599. – Rođen vođa Engleske revolucije Oliver Kromvel, čija je vojska porazila kraljevsku armiju 1644. kod Marston Mura i 1645. kod Nezbija i zarobila kralja Čarlsa Prvog. Kralj je osuđen na smrt i pogubljen 1649. Odbivši titulu kralja, Kromvel je 1653. postao protektor Engleske, Škotske i Irske. Dvije godine poslije njegove smrti, 1658, monarhija je obnovljena.
1744. – Umro švedski fizičar i astronom Anders Celzijus, tvorac skale za mjerenje toplote nazvane njegovim imenom, na kojoj je tačka ključanja vode označena sa 100, a otapanja leda s nula stepeni. Osim te postoji i Farenhajtova skala sa 180 i Reomirova sa 80 stepeni. Takođe je osmatrao sjevernu svjetlost i efekte njenih magnetnih smetnji, obavljao svjetlosna mjerenja i ispitivao meteorološke pojave i Jupiterove satelite, a sopstvenim sredstvima je podigao opservatoriju u rodnoj Upsali.
1767. – Rođen srpski guslar Filip Višnjić, najistaknutiji srpski pjesnik u prvoj polovini 19. vijeka, “Homer srpske epske književnosti”. Srbin rođen u BiH, slijep od osme godine, rano je počeo da uz gusle stvara prelijepe pjesme o borbama za oslobođenje od Turaka, krstareći balkanskim krajevima od Temišvara do Skadra, od Banjaluke do Smedereva. Priključio se 1809. Prvom srpskom ustanku i postao “pjesnik bune”. Poslije sloma ustanka 1813. prešao je u Srem i nastanio u selu Grk, u kojem je ostao do smrti 1835. U Sremu je 1815. upoznao Vuka Stefanovića Karadžića, koji je zapisao mnoge njegove pjesme, uključujući “Početak bune na dahije”, “Boj na Mišaru”, “Knez Ivo Knežević”, “Smrt Marka Kraljevića”.
1792. – Pogubljenjem drumskog razbojnika Žaka Peletjea, na trgu de Grev u Parizu, u Francuskoj prvi put upotrijebljena giljotina. Ona je bila poznata u Italiji još u 13. vijeku, kasnije – u Srednjem vijeku je upotrebljavana i u Škotskoj, Engleskoj i Njemačkoj i njen pronalazak je netačno pripisan dr Žozefu Gijotinu. On je samo Narodnoj skupštini Francuske predložio tu spravu za izvršenje smrtne kazne.
1859. – Prema projektu konzula Francuske u Aleksandriji Ferdinanda de Lesepsa, počelo je kopanje Sueckog kanala. Kanalom dugim 161 kilometar u novembru 1869. spojeno je Sredozemno i Crveno more i stvoren najkraći plovni put iz Evrope ka Srednjem i Dalekom istoku.
1874. – Rođen italijanski elektroinženjer i pronalazač Giljermo Markoni, jedan od pionira bežične telegrafije, koji je 1909. podijelio Nobelovu nagradu za fiziku s njemačkim fizičarem Karlom Ferdinandom Braunom. Uspio je 1901. da prvi preda bežični signal preko Atlantskog okeana i usavršavao i primjenjivao sopstvene i tuđe pronalaske. Podizao je radio-stanice i eksperimentisao u bežičnoj telegrafiji, ali poslije eksperimenata srpskog naučnika Nikole Tesle i ruskog fizičara Aleksandra Popova. Jedno vrijeme je smatran pronalazačem radija, ali mu je presudom Vrhovnog suda SAD oduzet patent, jer je Tesla već patentirao pronalazak u Federalnom birou SAD za patente.
1898. – Kongres SAD objavio rat Španiji dan nakon odluke Madrida da objavi neprijateljstva Vašingtonu. Tome je prethodio američki ultimatum Španiji da se povuče s Kube. Brojnija i bolje opremljena američka vojska i mornarica brzo su porazile Špance, a SAD su mirovnim ugovorom prigrabile španske posjede Kubu, Filipine, Portoriko i Guam.
1918. – Rođena američka pjevačica Ela Ficdžerald, nekrunisana “kraljica džeza”, savršene tehnike, izvanredne improvizatorske imaginacije i širokog glasovnog raspona. Čuvena je po “skat” dijalozima s velikim džez muzičarima – poput Luisa Armstronga, Djuka Elingtona i Kaunta Bejzija.
`
1920. – Poljska vojska upala u Ukrajinu, potom brzo napredovala i 6. maja zauzela Kijev. Mirom u Rigi 12. marta 1921. Poljska je dobila od Sovjetske Rusije teritoriju s više miliona Ukrajinaca i Bjelorusa.
1928. – Umro ruski baron Petar Nikolajevič Vrangel, jedan od najznačajnijih bjelogardejskih generala, koji se poslije Oktobarske revolucije borio u Ukrajini protiv sovjetske vlasti. Poslije poraza u novembru 1920, kada je Crvena armija zauzela utvrđenje na Perekopu, s ostatkom snaga je napustio Rusiju. Sahranjen je u Ruskoj pravoslavnoj crkvi u Beogradu.
1938. – Umro srpski general i vojni pisac Živko Pavlović, član Srpske kraljevske akademije, učesnik oba balkanska i Prvog svjetskog rata. U Prvom balkanskom ratu bio je načelnik Štaba Primorskog kora koji je opsjedao Skadar, a u Drugom načelnik Operativnog odjeljenja srpske Vrhovne komande. U Prvom svjetskom ratu bio je jedan od najbližih saradnika vojvode Radomira Putnika, a kao pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande rukovodio je povlačenjem srpske vojske kroz Crnu Goru i Albaniju. Na Solunskom frontu komandovao je 1916. i 1917. Šumadijskom divizijom. Penzionisan je 1923. zbog neslaganja s kraljem Aleksandrom Prvim Karađorđevićem. Djela: vojne studije “Bitka na Jadru avgusta 1913. godine”, “Opsada Skadra 1912 -1913”, “Bitka na Kolubari” /dva toma/, “Beogradska operacija”.
1945. – Sovjetske i američke trupe prvi put se srele u Drugom svjetskom ratu kod mjesta Torgau u Njemačkoj. Bile su to jedinice Prvog ukrajinskog fronta i Prve američke armije. Dva dana kasnije na zapadnoj obali Labe sastale su se komande 58. sovjetske gardijske i 69. američke armije.
1945. – U San Francisku 45 zemalja antihitlerovske koalicije, uključujući Jugoslaviju, počelo osnivačku konferenciju UN.
1971. – U Vašingtonu oko 200.000 ljudi demonstriralo protiv Vijetnamskog rata.
1974. – U Portugaliji u udaru, poznatom kao “revolucija karanfila”, Pokret oružanih snaga bez prolivanja krvi oborio autokratski režim Marsela Kaetana, okončavši tako period od 48 godina diktature. Vlast je preuzela Hunta nacionalnog spasa generala Antonija Ribeira de Spinole, koja je portugalskim kolonijama priznala pravo na samoopredjeljenje.
1975. – U Portugaliji na prvim slobodnim izborima poslije pola vijeka pobijedila Socijalistička partija Marija Soareša.
1980. – Misija američkih komandosa, koja je trebalo da spase u Teheranu 53 člana ambasade SAD, pretvorene u taoce, propala je u iranskoj pustinji, poslije pogibije osam Amerikanaca u sudaru helokoptera s avionom.
1980. – Danski “boing 727”, koji je čarter letom prevozio britanske turiste na liniji Mančester-Tenerife, udario je u planinu oko 30 kilometara južno od aerodroma “Los Rodeos”. Nesreću nije preživio niko od 146 putnika i članova posade.
1982. – Posljednji izraelski vojnici napustili Sinaj, okončavši 15-godišnju okupaciju tog egipatskog poluostrva.
1991. – Plenum Komunističke partije SSSR odlučio je da Mihail Gorbačov i dalje predvodi partiju, uprkos višečasovnim oštrim kritikama, poslije kojih je ponudio ostavku.
1993. – Na referendumu u Rusiji 62 odsto glasača podržalo reforme predsjednika Borisa Jeljcina.
1994. – Na sastanku u Londonu predstavnici SAD, Rusije, Velike Britanije i Francuske donijeli odluku o formiranju Kontakt grupe radi usklađivanja akcija SAD, Rusije, UN i Evropske unije u BiH i pripreme cjelovitog mirovnog plana. Dogovoreno je da Kontakt grupu čini pet zemalja – SAD, Rusija, Velika Britanija, Francuska i Njemačka.
1995. – Umrla američka pozorišna i filmska glumica Džindžer Rodžers, koja je svjetsku slavu stekla kao partnerka Freda Astera u mnogim romantičnim mjuziklima, s elegantnim i ljupkim igračkim numerama. Filmovi: “Mače po profesiji”, “Zvižduk u noći”, “Ne kladi se na ljubav”, “Veseli razvod”, “Ponoćna zvijezda”, “Hoćemo li plesati”, “Priča o Vernon i Ireni Kastl”, “Kiti Foil” /nagrada “Oskar”/, “Major i Malena”, “Roberta”.
1999. – Avijacija NATO-a srušila drumsko-željeznički “Žeželjev most”, već oštećen u tri napada prethodnih dana. Time je Novi Sad ostao i bez posljednjeg od tri mosta na Dunavu, a uništenjem tog monumentalnog mosta – životnog djela arhitekte Branka Žeželja, puštenog u saobraćaj u oktobru 1961, prekinuta je i najkraća željeznička veza između zemalja centralne i sjeverne Evrope sa Bliskim istokom.
1999. – U petom vazdušnom napadu na hemijsku industriju “Milan Blagojević” u Lučanima avijacija NATO-a je sa 12 projektila uništila i posljednje preostale pogone tog kompleksa, koji je zapošljavao 4.000 ljudi.
2003. – SAD su saopštile da se potpredsjednik iračke Vlade Tarik Aziz predao američkim snagama u Iraku.
2015. – U razornom zemljotresu u Nepalu jačine 7,8 stepeni Rihterove skale poginule 8.832 osobe, a povrijeđeno 22.309 ljudi od čega 2.277 djece. Uništena je 563.461 kuća, a milioni stanovnika ostali su bez krova nad glavom. Više od 600 istorijskih spomenika širom zemlje je oštećeno. To je bio najgori potres u Nepalu u prethodnih 80 godina.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
