Danas je ponedjeljak 17. jul, 198. dan 2023. Do kraja godine ima 167 dana.
1453. – U bici kod Kastijona Francuzi potukli Engleze, što je označilo kraj Stogodišnjeg rata.
1762. – Ubijen ruski car njemačkog porijekla Petar Treći Fjodorovič Romanov, koji je vladao samo nekoliko mjeseci. Na prijestolu je bio od 5. januara 1762. do 9. jula iste godine, kad je zbačen. Otrovan je prema nalogu supruge, kasnije carice Katarine Velike. Dvorskom prevratu prethodilo je nezadovoljstvo labilnim Petrom Trećim, koje je kulminiralo sramnim okončanjem sedmogodišnjeg rata s Pruskom, kad je pruski uticaj postao presudan u ruskoj unutrašnjoj i spoljnoj politici. Zavjerenici su pridobili carsku gardu, Senat i Sveti sinod Ruske pravoslavne crkve i prisilili cara na abdikaciju, potom ga uhapsili i otrovali.
1790. – Umro škotski ekonomista Adam Smit, najpoznatiji predstavnik engleske klasične političke ekonomije uz Dejvida Rikarda, čija se teorija o podjeli rada u ekonomskoj literaturi smatra klasičnom. Naglašavao je da u etici vlada altruizam, a u ekonomiji egoizam. Detaljno je prikazao istoriju nastanka novca, analizirao vrijednost i raspodjelu najamnine, profita i rente, akumulaciju kapitala i razliku između proizvodnog i neproizvodnog rada.
1793. – Na giljotini pogubljena žirondinka Šarlota Korde, koja je četiri dana ranije ubila lidera montanjara i jednog od vođa Francuske revolucija Žana Pola Maraa.
1804. – Beogradsku tvrđavu napustile i pobjegle niz Dunav starješine turskih janjičara – dahije Aganlija, Kučuk Alija, Mula Jusuf i Mehmed Fočić – koji su prethodno u sječi knezova poubijali istaknute srpske prvake, što je bio neposredan povod Prvom srpskom ustanku.
1876. – Rođen sovjetski političar i diplomata jevrejskog porijekla Meir Valah, poznat kao Maksim Maksimovič Litvinov, šef sovjetske diplomatije od 1930. do 1939. Poslije hapšenja 1901. u zatvoru se pridružio pristalicama potonjeg vođe Oktobarske revolucije Vladimira Iljiča Uljanova /Lenjin/, a 1902. je pobjegao s robije i emigrirao u Švajcarsku, gdje je 1903. i formalno pristupio boljševicima, istupivši iz “Inostrane lige ruske revolucionarne socijaldemokratije”. Od 1918. bio je prvi predstavnik sovjetske vlade u Velikoj Britaniji, a od 1921. zamjenik ministra inostranih poslova. Učestvovao je u mnogim pregovorima i često predvodio sovjetske delegacije u inostranstvu, a od 1941. do 1943. bio je ambasador u SAD.
1899. – Rođen američki filmski glumac DŽejms Kegni, umjetnik nesvakidašnje energije i ekspresivnosti, koji je u žanru kriminalističkog filma bio personifikacija “anđela garava lica”, folklornog heroja epohe prohibicije i velike ekonomske krize. Filmovi: “Državni neprijatelj”, “Grešnikov odmor”, “Prolaz za pakao”, “Huk gomile”, “Pobjednik uzima sve”, “Anđeli garava lica”, “San ljetnje noći”, “Oklahoma Kid”, “Jenki Dudl Dandi” /nagrada “Oskar”/, “Krv na suncu”, “Bijelo usijanje”, “Cijena slave”, “Čovjek sa hiljadu lica”, “Jedan, dva, tri”, “Regtajm”.
1912. – Umro francuski matematičar, fizičar i filozof Žil Anri Poenkare koji je prije Alberta Ajnštajna zasnovao specijalnu teoriju relativnosti. Objavio je više od 500 matematičkih radova, izučavao je analitičku i nebesku mehaniku, hidrodinamiku, astronomiju, geodeziju, teorijsku i matematičku fiziku. Stvorio je teoriju automorfnih funkcija, jedan je od osnivača topologije, razvio je elektromagnetsku teoriju svjetlosti, elektriciteta i optike DŽejmsa Klerka Maksvela, matematičke metode u nebeskoj mehanici i astronomiji, dao kritičku analizu kosmogonijskih hipoteza. U filozofiji se bavio teorijom nauke, teorijom saznanja i opštom metodologijom. Objavio je 32 knjige. Djela: “Nauka i hipoteza”, “Vrijednost nauke”, “Nauka i metoda”, “Nove metode nebeske mehanike 1 – 3”.
1917. – Na talasu antinjemačkih osjećanja u Velikoj Britaniji u Prvom svjetskom ratu britanska kraljevska kuća promijenila ime Saks-Koburg-Gota u Vindzor.
1918. – U Jekaterinburgu ubijena ruska carska porodica Romanov. Cara Nikolaja Drugog Aleksandroviča, zajedno sa suprugom Aleksandrom Fjodorovnom i njihovo petoro djece, kao i četvoro slugu, strijeljali su boljševici. Ruska pravoslavna zagranična crkva je 1981. godine kanonizovala carsku porodicu, a isto je učinila i Moskovska patrijaršija na teritoriji nekih svojih eparhija. Ruska pravoslavna crkva je 2000. godine članove ubijene carske porodice proglasila za svete novomučenike.
1928. – Umro srpski geolog Svetolik Radovanović, član Srpske kraljevske akademije, profesor Univerziteta u Beogradu, prvi ministar privrede u Srbiji. Reformisao je srpsko rudarsko i šumarsko zakonodavstvo, a 1892. je s geologom Jovanom Žujovićem osnovao Srpsko geološko društvo. Kao ministar je donio prva pravila rudarsko-bratinske kase za osiguranje rudara, ustanovio nedjeljno-praznične škole za šegrte i izdao prvi godišnjak rudarskog odjeljenja ministarstva privrede. Djela: “Uvod u geologiju istočne Srbije”, “O trusu”, “Podzemne vode”, “Lijas kod Rgotine”, “Lijas kod Dobre”, “Crnajka s naročitim obzirom na njen Doger”, “Donjolijaska fauna sa Vrške čuke”, “Kelovej kod Vrške čuke”, “O velikom šarijažu u istočnoj Srbiji”.
1936. – Počeo Španski građanski rat.
1942. – Počela Staljingradska bitka u Drugom svetskom ratu – završena 2. februara 1943. godine.
1945. – Konferencija velikih sila pobjednica u Drugom svjetskom ratu o poslijeratnoj budućnosti Evrope počela je u bivšoj rezidenciji pruskih kraljeva i njemačkih careva u Potsdamu. Na skupu, okončanom 2. avgusta 1945, sovjetski vođa Josif Visarionovič DŽugašvili /Staljin/, predsjednik SAD Frenklin Delano Rozevelt i premijer Velike Britanije Vinston Čerčil – koga je 28. jula zamijenio novi šef britanske vlade Klement Atli – odlučili su da NJemačka bude potpuno demilitarizovana, da se zabrani rad Nacionalsocijalističke partije i da NJemačka plati ratnu štetu. Dogovorene su i teritorijalne promjene u istočnoj Evropi. Uprkos zaklinjanju u trajni mir, ubrzo su duboka razmimoilaženja Istoka i Zapada izazvala hladni rat.
1959. – Umrla američka pjevačica Bili Holidej, nazvana “kraljicom džeza i bluza”. Prema muzičkim kritičarima, još se nijedan džez pjevač nije približio njenim interpretacijama.
1965. – Američki bombarderi “B-52”, poznati kao “leteće tvrđave”, iz američke pacifičke baze na ostrvu Guam prvi put bombardovali ciljeve u Vijetnamu.
1968. – Iračku vojnu vladu generala Abdula Rahmana Muhamada Arefa oborio general Ahmed Hasan al Bakr, koji je postao predsjednik i premijer Iraka i predsjedavajući Savjeta revolucionarne komande.
1973. – U Avganistanu bivši premijer Sardar Muhamad Daud Kan u državnom udaru zbacio kralja Mohameda Zahira Šaha i proglasio republiku s njim kao predsjednikom, čime je poslije 40 godina okončana Šahova vladavina.
1975. – U orbiti oko Zemlje spojili se sovjetski i američki vasionski brodovi “Sojuz 19” i “Apolo 18”, a komandanti letjelica Aleksej Arhipovič Leonov i Tom Staford su se rukovali i razmijenili čestitke, pri čemu je Rus govorio engleskim jezikom, a Amerikanac ruskim.
1976. – Indonezija pripojila bivšu portugalsku koloniju Istočni Timor i proglasila ga 27. provincijom.
1987. – Francuska prekinula diplomatske odnose s Iranom.
1988. – Iran bezuslovno prihvatio rezoluciju UN o prekidu vatre, čime je okončan osmogodišnji iransko-irački rat.
1994. – Brazil na svjetskom fudbalskom prvenstvu, održanom u SAD, osvojio četvrtu šampionsku titulu, što do tada niko nije uspio.
1995. – Umro argentinski automobilski as Huan Manuel Fanđo. Bio je petostruki svjetski šampion u “Formuli 1”, što niko drugi nije uspio, a prvak svijeta 1951, 1954, 1955, 1956. i 1957. godine.
1996. – Ubrzo poslije polijetanja iz NJujorka ka Parizu, iznad Atlantskog okeana, eksplodirao američki putnički avion “boing 747”, a nesreću nije preživio niko od 230 ljudi u njemu. Islamska teroristička organizacija “Pokret za islamske promjene”, koja je prethodno istog mjeseca podmetnula eksploziju u kojoj je u Saudijskoj Arabiji poginulo 19 američkih vojnika, posredno je preuzela odgovornost, ali višemjesečna istraga nije pouzdano utvrdila uzrok eksplozije.
1998. – DŽinovski talasi, izazvani snažnim zemljotresom u pacifičkom podmorju, zbrisali s lica Zemlje šest sela na sjeverozapadnoj obali Papue Nove Gvineje, usmrtivši više od 3.000 ljudi.
2000. – NJemačka, SAD, Poljska, Rusija, Češka, Ukrajina i Bjelorusija potpisale u Berlinu Sporazum o isplati odšteta za oko milion ljudi, koji su bili pod prisilnim radom tokom nacističke vladavine u NJemačkoj.
2001. – Predstavnik EU Fransoa Leotar i izaslanik američkog predsjednika DŽejms Perdju predočili su predstavnicima makedonskih partija prijedlog sporazuma, prema kome Albanci dobijaju pravo na službenu upotrebu maternjeg jezika i međuetničku policiju u sredinama gdje nacionalne manjine čine 20 odsto stanovništva.
2009. – Umro Lešek Kolakovski, poljski istoričar i filozof. Najpoznatiji je po svojim kritičkim analizama marksističke misli, naročito poznat po trotomnom delu “glavni tokovi marksizma”. U svom kasnijem radu, Kolakovski se fokusirao i na vjerska pitanja. U svom predavanju 1986 rekao je: “Ne učimo istoriju da bismo kako da se ponašamo ili kako da uspijemo, već da bismo znali ko smo mi”.
2012. – Umro Antonjin Holi, češki hemičar, zaslužan za pronalazak lijekova protiv side.
2014. – Boing “777” kompanije “Malezija erlajnz”, koji je letio na relaciji Amsterdam – Kuala Lumpur srušio se na istoku Ukrajine. U avionu se nalazilo 298 putnika i članova posade, od kojih niko nije preživio.
2015. – Umro Žil Bjanki, francuski automobilista, vozač Formule 1. Bjanki je umro devet mjeseci nakon što je zadobio teške povrede glave u nesreći tokom trke za Veliku nagradu Japana.
Foto: nezavisne.com
Izvor: SRNA
