Danas je utorak, 14. maj 134. dan 2024. Do kraja godine ima 232 dan.
1610. – Francuskog kralja Anrija Četvrtog, prvog monarha iz dinastije Burbona, u Parizu ubio vjerski fanatik. Na prijestolu ga je naslijedio devetogodišnji Luj Trinaesti, s kraljicom majkom Marijom Mediči kao regentom. Do 1589. je bio kralj Navare i vođa hugenota u vjerskom ratu s rimokatolicima, a potom je kao kralj Francuske zemlji vratio mir 1598. “Nantskim ediktom” o vjerskoj toleranciji učvrstio je ekonomski i politički i ojačao kraljevsku vlast.
1771. – Rođen velški filantrop Robert Oven, socijalista utopista i socijalni reformator, industrijalac koji je sve bogatstvo utrošio pokušavajući da ostvari projekte socijalnih reformi. Njega i njegove pristalice savremenici su nazivali “socijalistima” i tako je taj izraz ušao u upotrebu. Prve uzorne zajednice stvorio je u Nju Lanarku u Škotskoj i u tim kooperativama proizvođača i potrošača ukinuo je rad djece, ustanovio bolesničke blagajne, skratio radno vrijeme, povećao nadnice, osnovao čitaonice. Da bi dokazao ostvarljivost reformi, otišao je u SAD, gdje je 1825. osnovao komunu “Nova harmonija”. Kad je eksperiment propao, vratio se u Englesku, gdje je stvorio Veliki nacionalni strukovni savez /sindikat/ i osnovao banku za razmjenu dobara na osnovi količine uloženog rada u izradu razmjenjivanih proizvoda, bez upotrebe novca. Djela: “Novi pogled na društvo”, “Skica racionalnog sistema društva”, “Knjiga o novom svjetskom moralu”. 1796. – Engleski ljekar Edvard DŽener jednog osmogodišnjeg dječaka uspješno vakcinisao protiv velikih boginja, položivši time temelj moderne imunologije. Ideju o vakcini protiv smrtonosne bolesti dobio je kad je dvadesetak godina ranije uočio da ljudi, zaraženi kravljim boginjama, ne dobijaju velike boginje ni u vrijeme epidemije. Poslije dvije decenije rada razvio je vakcinu koja je ubrzo u cijelom svijetu prihvaćena kao pouzdana zaštita od velikih boginja.
1811. – Paragvaj proglasio nezavisnost od Španije.
1900. – U Parizu otvorene druge moderne Olimpijske igre, na kojima je prvi put ženama dozvoljeno da učestvuju u takmičenju.
1912. – Umro švedski pisac Johan August Strinberg, najkontroverznija ličnost švedske književnosti. Bio je istovremeno naturalistički psiholog i folklorista, istoričar i mistik. Razbio je stare dramske forme, preteča je mnogih savremenih strujanja. Ženu je smatrao prirodnim neprijateljem muškarca, a protivljenje emancipaciji žena, o čemu je pisao u novelama “Brakovi 1” i “Brakovi 2”, antihrišćanstvo i naturalistički stil donijeli su mu mnogo glavobolja i sukoba. Ostala djela: romani “Služavkin sin”, “Crvena soba”, “Stanovnici Hemsea”, “Odbrana jednog ludaka”, “Gotske sobe”, “Priče nadzornika karantina”, “Pakao”, “Na ostrvima”, “Legende”, “Crne zastave”, drame “Majstor Uluf”, “Otac”, “Gospođica Julija”, “Pljačkaši”, “Zajmodavac”, “Put u Damask 1-3”, “Ples smrti”, “Igra snova”, “Oluja”, novele “Novo carstvo”. 1921. – U Italiji održani prvi izbori poslije Prvog svjetskog rata, na kojima je agresivni fašistički pokret, uprkos nasilju i pritiscima na birače, osvojio samo 35 od 535 poslaničkih mjesta.
1932. – Umro srpski političar, ekonomista, diplomata, istoričar i pisac Čedomilj Mijatović, član Srpske kraljevske akademije, utemeljivač Narodne banke Srbije, profesor ekonomije na Velikoj školi u Beogradu. Poslije završenog Liceja u Beogradu studirao je političko-ekonomske nauke u Minhenu, Lajpcigu, Cirihu i Beču. Između 1873. i 1889. bio je više puta ministar inostranih poslova i ministar finansija. Kao šef srpske diplomatije potpisao je s Austro-Ugarskom 1881. “Tajnu konvenciju”, a kao ministar finansija uveo je dinar kao novčanu jedinicu Srbije i metarski sistem mjera. Odlučujuće je doprinio izgradnji željeznica u Srbiji i njenom uključivanju u svjetske finansijske tokove. Prvi je u Srbiji počeo da sistematski izučava privrednu istoriju. Mnogo je prevodio s engleskog jezika, uključujući “Istoriju civilizacije u Engleskoj” Henrija Tomasa Bakla. Poslije pada dinastije Obrenović 1903. je napustio Srbiju i otišao u London, gdje je živio do smrti 1932. Djela: “Izvod iz političke ekonomije”, “Nauka o državnom gazdinstvu ili nauka o finansiji”, “Istorija trgovine”, “Finansije srpskog kraljevstva”, “Ikonija, vezirova majka”, “Rajko od Rasine”, “Knez Gradoje od Orlova grada”, “Đurađ Branković”, “Uspomene balkanskog diplomate”.
1940. – Tokom pregovora o predaji holandske vojske njemačka vrhovna komanda u Drugom svjetskom ratu naredila nečuveno varvarstvo: stotinjak bombardera se okomilo na nezaštićeni grad Roterdam i pretvorilo ga u razvaline, usmrtivši skoro hiljadu ljudi.
1948. – Osam časova prije okončanja britanskog mandata u Palestini proglašena država Izrael, s predsjednikom Haimom Vajcmanom i premijerom Davidom Ben Gurionom, na šta su sutradan arapske zemlje odgovorile invazijom na jevrejsku državu.
1955. – Ugovor o osnivanju Varšavskog pakta na kraju četvorodnevne konferencije komunističkih zemalja Evrope u Varšavi potpisale Albanija, Bugarska, Mađarska, NJemačka Demokratska Republika, Poljska, Rumunija, SSSR i Čehoslovačka.
1964. – Sovjetski lider Nikita Hruščov otvorio Asuansku branu u Egiptu.
1972. – Japanu vraćeno ostrvo Okinava pošto je 27 godina bilo pod okupacijom SAD, ali je znatan dio ostrva i dalje ostao pod kontrolom američke vojske.
1973. – Lansirana prva američka vasionska laboratorija “Skajlab 1”.
1988. – Irački avioni bombama zapalili pet brodova pored iranskog naftnog terminala Larak u Zalivu.
1989. – Vođa peronista Karlos Menem postao predsjednik Argentine, pobijedivši na izborima kandidata vladajuće Radikalne partije Eduarda Angelosa.
1991. – Samoubistvo izvršila Đang Ćing, udovica kineskog lidera Mao Ce Tunga. Bila je jedan od vođa “Kulturne revolucije” od 1966. do 1976, koja je Kinu unazadila u svakom pogledu i u kojoj su represalijama izložene stotine hiljada ljudi optuženih za “buržoaska skretanja”. Torturi je bilo podvrgnuto i niz najviših državnih i partijskih rukovodilaca, uključujući nominalnog šefa države Liu Šaočija i potonjeg oca kineskih reformi Denga Sjaopinga.
1995. – Na izborima u Argentini predsjednik Karlos Menem nadmoćno obezbijedio drugi mandat na čelu države.
1998. – Umro američki pjevač i filmski glumac italijanskog porijekla Frenk Sinatra, koji je svjetsku slavu stekao nizom muzičkih hitova, poput pjesama “Stranci u noći” i “Njujork, Njujork”. Poznat je i po prisnim vezama s najvažnijim ličnostima u ključnim centrima moći američkog društva, uključujući gotovo sve predsjednike SAD u drugoj polovini 20. vijeka i najmoćnijeg mafijaškog “kuma” Lakija Lučana. Filmovi: “Noći Las Vegasa”, “Ne kao stranac”, “Neki su dotrčali”, “Riječi i muzika”, “Čovjek sa zlatnom rukom”, “Odavde do vječnosti” /nagrada “Oskar”/, “Tri narednika”, “Četvorica iz Teksasa”, “Detektiv”, “Goli trkač”.
1999. – U napadu avijacije NATO pakta sa osam razornih bombi na izbjegličku kolonu Albanaca koji su se vraćali kućama, kod sela Koriša u blizini Prizrena ubijeno najmanje 87 civila, među kojima više od polovine djece između šest mjeseci i 10 godina. Dan kasnije NATO je priznao da je izvršio napad, izrazivši “duboko žaljenje” zbog civilnih žrtava, mada je saopštio da je napadnut “legitimni vojni cilj”, ali nije umio da objasni “razloge zbog kojih su civili bili na toj lokaciji u vrijeme napada”.
2000. – Eritreja saopštila da je više od 25.000 etiopijskih vojnika ubijeno ili ranjeno u sukobima, koji traju već dvije godine između susjeda na rogu Afrike. Vlada Etiopije saopštila da su njene trupe “pregazile osam eritrejskih divizija i ubile oko 1.000 vojnika”.
2003. – Poslije skoro 40 godina planiranja i rasprava, počeli podzemni radovi na zaštiti Venecije od tonjenja.
2008. – Svjetska teniserka broj jedan Žastin Enan objavila da se povlači iz profesionalnog sporta.
Foto: nezavisne.com
Izvor: SRNA
