Danas je ponedjeljak, 11. januar, 11. dan 2021. Do kraja godine ima 354 dana.
347. – Rođen vizantijski car Flavije Teodosije Prvi, nazvan Teodosije Veliki, koji je vladao Vizantijom od 379. do 392. – kad je obnovio cjelovito Rimsko carstvo, kojim je do smrti 395. upravljao kao njegov posljednji vladar. Prije dolaska na prijesto istakao se kao vojskovođa u ratovima protiv Pikta, Škota, Alemana i Sarmata a rimski car Flavije Gracijan u januaru 379. proglasio ga je savladarem, prepustivši mu vlast u istočnom dijelu carstva. Stupivši na prijesto, za razliku od prethodnika, nije uzeo titulu pontifeksa maksimusa. Ubrzo je izgradio snažnu armiju, konsolidovao prilike na nemirnom Balkanskom poluostrvu i uspostavio primirje s Vizigotima, u ljeto 381. sazvao je Drugi vaseljenski sabor u Carigradu, a u februaru 391. zabranio je paganske obrede i proglasio hrišćanstvo jedinom zvaničnom religijom. Poslije pregovora sa Persijom, s kojom se sporio za prevlast u Jermeniji, mirovnim ugovorom je za dug period učvrstio istočne granice carstva. Pred kraj vladavine predao je vlast u Istočnom rimskom carstvu starijem sinu Arkadiju, u Zapadnom mlađem Flaviju Honoriju. Zapadno carstvo je zbacivanjem posljednjeg rimskog cara Romula Avgustula 476. srušio germanski vođa Odoakar, a Istočno Turci 1453. zauzimanjem Carigrada, kad je ubijen posljednji vizantijski car Konstantin Jedanaesti – Dragaš.
1503. – Rođen italijanski slikar Đirolamo Frančesko Marija Macola, poznat kao Parmiđanino, portretista koji je težio da izrazi unutrašnji život modela. Radio je freske i oltarske slike u Parmi, Rimu i Bolonji.
1569. – U Engleskoj, pod patronatom kraljice Elizabete Prve, u katedrali Svetog Pavla u Londonu prvi put organizovana lutrija.
1735. – Umro crnogorski vladika Danilo Prvi Petrović, osnivač srpske dinastije Petrović u Crnoj Gori, tokom čije vladavine je na Badnji dan 1702. izvedeno istrebljenje poturica, koje je Petar Drugi Petrović Njegoš opjevao u “Gorskom vijencu”. Kad ga je u Pečuju 1696. zavladičio izbjegli srpski patrijarh Arsenije Treći Čarnojević, preuzeo je svu duhovnu i svjetovnu vlast u Crnoj Gori i pravo da bira nasljednika iz svoje porodice. Prema tom pravilu, vladari iz dinastije Petrović određivali su za nasljednike nekog od sinovaca, jer kao vladike nisu mogli da se žene. Oslobodilački pokret u Crnoj Gori je pod Danilom Prvim ušao u fazu borbe za oslobođenje od turske vlasti i za nezavisnost Crne Gore, pri čemu je bila presudna pobjeda nad Turcima u bici na Carevom Lazu 1712. Uspostavio je veze s Rusijom posjetom caru Petru Velikom 1715. i znatno je podigao ugled Crne Gore, a poslije smrti ga je naslijedio sinovac Sava Petrović.
1811. – Skupština svih narodnih starješina u Srbiji u vrijeme Prvog srpskog ustanka osnovala prva ministarstva /popečiteljstva/. Ministar prosvjete je postao najučeniji Srbin tog vremena – rektor Velike škole u Beogradu Dositej Obradović.
1842. – Rođen američki filozof i psiholog Vilijam Džejms, tvorac personalističke verzije pragmatizma, prema kojoj u osnovi istinitog saznanja leži “volja za vjerovanjem”. Djela: “Pragmatizam”, “Principi psihologije”, “Volja za vjerovanjem”, “Eseji o radikalnom empirizmu”, “Razlike u religioznom iskustvu”.
1843. – Austrijski car Ferdinand Prvi u vrijeme najvećeg uspona Ilirskog preporoda zabranio upotrebu ilirskog imena, posebno u “novinama i javnim spisima”.
1843. – Umro američki pravnik i pisac Frensis Skot Ki, koji je napisao riječi američke himne “Zastava prošarana zvijezdama i prugama”.
1848. – Umro srpski pisac Sima Milutinović – Sarajlija, preteča srpskih romantičara i autor djela nacionalno-romantičarske egzaltacije, koji je nadimak dobio prema mjestu rođenja. Školovao se u Beogradu, Zemunu, Segedinu, Sremskim Karlovcima. Borio se u ustancima Srbije za nezavisnost, a na Cetinju je od 1827. bio sekretar vladike Petra Prvog Petrovića Njegoša i vaspitač i pjesnički učitelj njegovog sinovca Rada, kasnije Petra Drugog Petrovića Njegoša. Na poziv kneza Miloša Obrenovića vratio se 1831. u Srbiju, gdje je bio diplomatski agent za veze s Crnom Gorom, sekretar Ministarstva prosvjete, istoriograf kneza Miloša. Djela: spjevovi “Srbijanka”, “Trojebratstvo”, “Trojesestarstvo”, tragedija “Obilić”, istorijski spisi “Istorija Srbije”, “Istorija Crne Gore”, zbirka narodnih pjesama “Pjevanija crnogorska i hercegovačka”.
1866. – U udesu engleskog broda “London” na putu ka Australiji poginuo 231 putnik.
1870. – U Boki Kotorskoj završen Krivošijski ustanak, koji je izbio zbog odluke okupacionih austrougarskih vlasti o vojnoj obavezi stanovništva tog kraja. Primirje je uspostavljeno poslije tromjesečnih žestokih borbi, a Beč je morao da amnestira učesnike ustanka, ukine zabranu slobodnog nošenja oružja, nadoknadi materijalnu štetu i ukine vojnu obavezu za kotorski okrug.
1886. – U Njujorku počeo prvi šahovski meč za prvaka svijeta između Vilhelma Štajnica i Johana Cukertorta, koji je dobio Štajnic rezultatom 10:5, uz pet remija. Titulu odbranio 1889. i 1892. u mečevima protiv Mihaila Čigorina, ali ga je 1894. porazio Emanuel Lasker rezultatom 10:5, uz četiri remija. Napisao je “Udžbenik modernog šaha”, koji se smatra osnovom moderne šahovske strategije.
1907. – Rođen francuski državnik Pjer Mandes Frans, vođa lijevog krila Radikal-socijalističke partije, koji je 1954. postao premijer i okončao francusku vojnu intervenciju u Indokini. Vlast je izgubio 1955. zbog privrednih problema i pobune u Alžiru. U Drugom svjetskom ratu se borio u Pokretu otpora do 1942, poslije čega se prebacio u London i učestvovao u vazduhoplovnim akcijama saveznika u sastavu bombarderske grupe “Loren”.
1922. – Prvi pacijent izliječen inzulinom od šećerne bolesti bio je 14-godišnji Kanađanin Leonard Tompson.
1928. – Umro engleski pisac Tomas Hardi, slikar sela i provincijske varošice, koji je prvi u engleskoj literaturi stvorio tzv. pokrajinski roman i pripovijetku. Djela: romani “Pod zelenim drvetom”, “Daleko od razuzdane gomile”, “Povratak domoroca”, “Tesa od Arbervilovih”, “Neznani Džud”, zbirke pripovijedaka “Priče iz Vaseksa”, “Životne male ironije”, “Plemenite gospe”, “Promijenjeni čovjek”, epska drama “Dinasti”, više zbirki pjesama.
1942. – Jugoslovenska izbjeglička vlada u Londonu u Drugom svjetskom ratu za ministra vojske, mornarice i vazduhoplovstva postavila Dragoljuba – Dražu Mihailovića, pukovnika jugoslovenske vojske i vođu četnika u okupiranoj zemlji.
1946. – Ustavotvorna skupština u Tirani proglasila Narodnu Republiku Albaniju.
1962. – Snježna lavina u peruanskim Andima zbrisala selo Huaskaran i usmrtila više od 3.000 ljudi.
1966. – Umro indijski državnik Lal Bahadur Šastri, koji je premijer Indije postao 1964. poslije smrti Džavaharlala Nehrua.
1966. – Umro švajcarski skulptor i slikar italijanskog porijekla Alberto Đakometi, čije je obimno, raznovrsno i osobeno djelo izraz gotovo svih dominantnih strujanja umjetnosti 20. vijeka. U ranom periodu stvarao je pod uticajem kubizma i nadrealizma, kasnije se bavio prostornim konstrukcijama, pri čemu je eteričnim izduženim figurama skulptura podvlačio prazninu okolnog prostora, a pozna djela oličavaju tragičan egzistencijalistički humanizam.
1970. – Nigerijska armija poslije 32 mjeseca borbi u građanskom ratu – u kojem je poginulo milion i po ljudi – skršila pobunu secesionista u provinciji Bijafra, a vođa pobunjenika general Odumegvu Odžukvu prinuđen je da napusti zemlju dan poslije pada Overija, glavnog grada Bijafre.
1976. – Predsjednik Ekvadora Rodriges Lara zbačen vojnim udarom.
1992. – Predsjednik Alžira Bendžedid Šadli podnio ostavku usred političke krize poslije uspona islamističkog Fronta nacionalnog spasa u prvom krugu parlamentarnih izbora.
1995. – Turski dnevnik “Sabah” zatražio od vođe bosanskih muslimana Alije Izetbegovića da se izjasni je li za diktatorsku ili demokratsku državu i objašnjenje o sudbini 350 miliona dolara s računa otvorenog u Švajcarskoj, s kojeg su on i članovi njegove porodice podizali novac. Pisanje lista izazvalo je veliku buru, ali odgovori nikad nisu dati.
1995. – Pad putničkog aviona DC-9 s 52 putnika i članova posade u blizini Kartahene u Kolumbiji preživjela samo jedna devetogodišnja djevojčica.
1998. – Jedan islamski terorista ubio najmanje 22 i ranio 51 šiitskog muslimanskog vjernika tokom molitve u džamiji u pakistanskom gradu Lahoreu.
2001. – Visoki predstavnik u BiH Volfgang Petrič donio odluku kojom se uspostavlja neophodan privremeni mehanizam, koji garantuje sredstva za implementaciju odluke Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti naroda. Ovom odlukom se od entitetskih parlamenata zahtijeva da izmijene i dopune svoje ustave da bi oni bili u skladu sa odlukom Ustavnog suda BiH.
2001. – Vlada Hrvatske donijela odluku o preuzimanju i korišćenju dokumentacije bivšeg predsjednika Franje Tuđmana, prema kojoj će ove dokumente preuzeti Državni arhiv, što, prema hrvatskim zakonima, znači da oni neće moći biti korišćeni dok ne prođe 30 godina od njihovog nastanka, osim u posebnim slučajevima kada to odobri Vlada.
2001. – Stalni savjet OEBS-a usvojio odluku o uspostavljanju misije OEBS-a u SR Jugoslaviji /SRJ/. Predstavnici 55 zemalja članica OEBS-a odlučili su da mandat buduće misije u SRJ sa sjedištem u Beogradu bude do 31. decembra 2001. godine.
2001. – Vlada SRJ donijela odluku o obnavljanju diplomatskih odnosa između Jugoslavije i Albanije, koji su prekinuti 17. aprila 1999. kao posljedica aktivne podrške i učešća Albanije u agresiji NATO na Jugoslaviju i teritorijalnih pretenzija prema Kosovu i Metohiji.
2007. – CIA skinula oznaku tajne sa dokumenata koji opisuju ulogu Tomislava Merčepa u Hrvatskoj, kada je počinio i direktno naredio brojne zločine nad Srbima.
2008. – Umro ser Edmund Hilari Novozelanđanin, prvi čovjek koji je osvojio vrh svijeta Mont Everest i ušao u legendu kao jedan od najvećih avanturista 20. vijeka.
Foto: N.N.
Ivor: SRNA
