Danas je subota, 1. maj, 121. dan 2021. Do kraja godine ima 244 dana.
1218. – Rođen njemački car Rudolf Prvi Habsburg, osnivač dinastije Habsburgovaca, koji je vladao od 1273. do smrti 1291. U bici na Moravskom polju 1278. pobijedio je češkog kralja Otokara Drugog Pšemisla i od njega otrgnuo Austriju, Kranjsku i Štajersku koje su, s kasnije pripojenom Koruškom, postale nasljedne habsburške zemlje, čime je udaren temelj Habsburške monarhije.
1672. – Rođen engleski pisac i političar Džozef Adison, koga su proslavili duhoviti, jasni i jezički elegantni eseji. Većinu tih moralističko-racionalističkih eseja je objavljivao u listovima “Tatler” i “Spektator”, kojeg je u martu 1711. osnovao s Ričardom Stilom. Napisao je i tragediju “Katon”, a esejima je znatno uticao na srpskog prosvetitelja Dositeja Obradovića.
1700. – Umro engleski pisac Džon Drajden, koji je napisao mnoštvo lirskih, satiričnih i didaktičnih pjesama u klasicističkom stilu i dvadesetak drama, tzv. herojskih tragedija, komedija i tragikomedija. Literaturne nazore izložio je u predgovorima dramskim djelima i u stihovanim esejima, objavljenim od naslovom “Esej o dramskoj poeziji”. Dosta je prevodio grčke i rimske pjesnike.
1707. – Stvorena unija Engleske i Škotske pod nazivom Velika Britanija.
1778. – U Somboru otvorena Učiteljska škola, najstarija takva srpska škola. Radila je do 1811, a od 3. novembra 1812. njenu ulogu je preuzela Učiteljska škola u Sent Andreji. Poslije četiri godine škola je vraćena u Sombor.
1819. – U Francuskoj uvedena sloboda štampe.
1858. – Crnogorci na Grahovu do nogu potukli znatno jače turske trupe, čiji su stalni napadi na Crnu Goru primorali kneza Danila Prvog Petrovića da uvjerljivom vojničkom pobjedom pokaže i Otomanskom carstvu i ostalim velikim silama da je Crna Gora nezavisna. Poslije te pobjede 1860. je, uz podršku Francuske, međunarodna komisija odredila granice između Otomanskog carstva i Crne Gore, kojoj su pripojeni Grahovo, Rudine, Nikšićka župa i Gornji Vasojevići, čime je ona faktički priznata kao suverena država.
1866. – U Srbiji puštene u promet prve poštanke marke. Istog dana 1874. prve poštanske marke su puštene u promet u Crnoj Gori.
1873. – Škotski ljekar, misionar i istraživač Afrike Dejvid Livingston, koji je otkrio Viktorijine vodopade, pronađen mrtav u mjestu Čitambo u sadašnjoj Zambiji. Prvi je istraživao pustinju Kalahari, bazen rijeke Zambezi, jezero Njasu i druga afrička jezera i izvorište rijeke Kongo. Više od 30 godina je proveo u Africi. Sahranjen je u Vestminsterskoj katedrali u Londonu.
1876. – Britanski parlament usvojio “Zakon o kraljevskim titulama” na osnovu kojeg je kraljica Viktorija Prva proglašena caricom Indije.
1886. – U Čikagu 40.000 američkih radnika stupilo u štrajk, zahtijevajući bolje uslove rada, izražene u paroli “tri osmice” – po osam sati rada, odmora i kulturnog uzdizanja. U krvavom sukobu sa policijom ubijeno je šest i ranjeno oko 50 radnika, a veliki broj je uhapšen. Pet radničkih vođa je osuđeno na smrt, a trojica na robiju. Na Prvom kongresu Druge internacionale 1889. je odlučeno da se svake godine 1. maja masovno demonstrira kao znak sećanja na čikaške radnike. U Republici Srpskoj je 1. maj državni praznik, a obilježava se na razne načine u mnogim zemljama svijeta.
1894. – U Srbiji prvi put svečano proslavljen 1. maj. Proslava je organizovana u Beogradu, Šapcu, Negotinu, Kragujevcu, Požarevcu, Obrenovcu i Bajinoj Bašti. Proslave su poprimile masovni karakter poslije osnivanja Glavnog radničkog saveza i Srpske socijaldemokratske stranke 1903.
1904. – Umro češki kompozitor Antonjin Dvoržak, jedan od tvoraca češke nacionalne škole. Njegova djela, u kojima se koristio i folklorom drugih naroda, puna su melodike i orkestarskih boja i prožeta su slovenskom osjećajnošću. Bio je sljedbenik romantičarskog novoklasicizma Johanesa Bramsa. Djela: opere “Rusalka”, “Jakobin”, “Đavo i Kaća”, devet simfonija, uključujući čuvenu “Simfoniju iz Novog svijeta”, orkestarska kompozicija “Slovenske igre”, “Koncert za violončelo i orkestar br. 2 u ha-molu”, “Koncert za violinu i orkestar u A-molu”, koncerti za klavir i orkestar, kamerna muzika.
1919. – Organizovane prve prvomajske proslave u Crnoj Gori – u Kotoru, Herceg Novom, Tivtu, Petrovcu, Cetinju, Podgorici, Danilovgradu, Nikšiću, Baru i Ulcinju.
1923. – Rođen američki pisac Džozef Heler, koji je iskustva iz vazduhoplovstva SAD, u kojem je služio u Drugom svjetskom ratu, oživio u crnohumornom romanu “Kvaka 22”. U toj apsurdnoj, tehnički originalnoj i moralno angažovanoj satiri militarizma, podvrgao je kritici funkcionisanje kapitalističke države koje stvara potrebu čovjeka da traži pomoć psihijatra. Ostala djela: romani “Nešto se desilo”, “Dobar kao zlato”, drama “Bombardovali smo u Njehejvnu”.
1925. – Kipar proglašen britanskom kolonijom. Velika Britanija je okupirala to mediteransko ostrvo odlukom Berlinskog kongresa 1878.
1931. – Zvanično otvoren “Empajer stejt bilding”, 102 sprata visok njujorški neboder, tada najviša zgrada u svijetu.
1935. – Umro francuski kompozitor i muzički kritičar Pol Dika, profesor Pariskog konzervatorijuma, čije su kompozicije inspirisane klasičnom tradicijom i obogaćene uticajem kasnoromantičara i impresionista. Djela: orkestarski skerco “Čarobnjakov učenik”, opera “Arijadna i Plavobradi”, koreografska poema “Peri”.
1945. – Jedinice Četvrte armije Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije su u Drugom svjetskom ratu izbile na rijeku Soču i zauzele Trst, Goricu i Tržič.
1945. – Njemački ratni zločinac Jozef Gebels, jedan od vođa Trećeg rajha, u Drugom svjetskom ratu izvršio samoubistvo u svom berlinskom bunkeru.
1960. – Duboko iznad sovjetske teritorije oboren američki špijunski avion “U-2”. Pilot Frensis Povers, koji se spasao iskakanjem, zarobljen je i u februaru 1962. razmijenjen za jednog sovjetskog špijuna.
1978. – Japanski istraživač Naomi Uemura postao prvi čovjek koji je sam stigao na Sjeverni pol, prevalivši 950 kilometara na saonicama sa psećom zapregom.
1993. – Predsjednika Šri Lanke Ranasingea Premadasu u Kolombu je tokom prvomajske proslave bombom ubio atentator-samoubica.
1993. – Samoubistvo izvršio bivši francuski socijalistički premijer Pjer Ežen Beregovua, koji se našao pod snažnim medijskim pritiskom zato što je svojevremeno, navodno, dobio povoljan stambeni kredit. Francusku vladu je predvodio od aprila 1992. do marta 1993, kad je podnio ostavku poslije izbornog poraza socijalista na parlamentarnim izborima.
1994. – Brazilski automobilski as Ajrton Sena poginuo na stazi u Imoli, tokom trke za “Gran pri San Marina”. Titulu prvaka svijeta u “Formuli 1” osvajao je 1988, 1990. i 1991. U Brazilu je imao status nacionalnog heroja i njegova pogibija je doživljena kao nacionalna tragedija.
1995. – Vojska Hrvatske počela napad na zapadnu Slavoniju i zauzela taj dio Republike Srpske Krajine za dva dana, ubivši tom prilikom – prema izvorima Srpske pravoslavne crkve – najmanje 3.000 srpskih civila. Odatle je pobjeglo više desetina hiljada Srba, starosjedilaca u zapadnoj Slavoniji. Ubistva i pokušaj skrivanja tragova zločina, čak i pranjem puteva, potvrdili su i posmatrači UN.
1997. – Laburistička partija Tonija Blera nadmoćnom većinom dobila parlamentarne izbore u Velikoj Britaniji.
1999. – U putničkom autobusu “Niš-ekspresa”, prepolovljenom projektilom iz aviona NATO pakta dok je prelazio most u Lužanima, 18 kilometara sjeverno od Prištine, ubijeno je 60 ljudi, uključujući petnaestoro djece. Most nije uništen, a napad je izveden oko podneva, pri potpuno vedrom vremenu. Pedesetak minuta potom gađana su vozila hitne pomoći i teško je ranjen jedan ljekar. Oko dva časa kasnije NATO avioni su izbacivali letke iznad Beograda na kojima je ćiriličnim slovima pisalo da “NATO štiti nezaštićene na Kosovu i Metohiji”.
2001. – Širom svijeta održane prvomajske demonstracije, na kojima su milioni radnika zatražili socijalnu sigurnost i očuvanje radnih mjesta i kontrolu cijena.
2003. – Oko 150 ljudi izgubilo je život, a više od 400 je povrijeđeno u toku zemljotresa, jačine 6,4 stepena Rihterove skale, koji je pogodio provinciju Bingolna na jugoistoku Turske.
2003. – Američki predsjednik objavio kraj rata u Iraku, ali oružje za masovno uništenje, koje je navedeno kao formalni razlog za napad američko-britanske koalicije, nikada nije pronađeno.
2004. – Kipar, Malta, Slovenija, Estonija, Letonija, Litvanija, Češka, Mađarska, Poljska i Slovačka na samitu u Dablinu primljene u članstvo EU.
Foto: pixabay.com
Izvor: SRNA
