Danas je petak, 8. novembar, 312. dan 2019. Do kraja godine ima 53 dana.
1520. – Danski kralj Kristijan Drugi naredio pokolj više od 80 švedskih sveštenika i plemića, nazvan “stokholmsko krvoproliće”, čime je podstakao ustanak Šveđana za oslobođenje od vladavine Danske.
1576. – Prema sporazumu sklopljenom u Ganu, svih 17 nizozemskih provincija se ujedinilo u ratu protiv Španije za oslobađanje Holandije.
1656. – Rođen engleski astronom i geofizičar Edmund Halej, koji je već u 19. godini objavio raspravu o putanjama planeta. Bio je direktor Griničke opservatorije i kraljevski astronom. Izradio je prvi katalog sjajnih zvijezda južnog neba i utvrdio da su komete uočene 1682, 1601. i 1551. zapravo ista kometa koja se periodično pojavljuje. Predskazao je da će se ona ponovo pojaviti krajem 1758, što se i dogodilo s malim zakašnjenjem. Njemu u čast to svemirsko tijelo je nazvano Halejeva kometa. Prvi je otkrio da se i zvijezde kreću, shvatio ih kao sunca, a naše Sunce kao zvijezdu i izradio je prvu meteorološku kartu. Djela: “Katalog južnih zvijezda”, “Pregled astronomije kometa”, “Teorija magnetskog kompasa”.
1674. – Umro engleski pisac Džon Milton, jedan od najvećih pjesnika u svjetskoj literaturi, izuzetno obrazovan, snažna ličnost visokog morala i značajan mislilac. Poslije pogubljenja kralja Čarlsa Prvog Stjuarta 1649. sasvim se posvetio politici i sem nekoliko soneta pisao je samo prozu, raspravljajući o različitim političkim i vjerskim pitanjima. Do obnove monarhije 1660. bio je latinski sekretar Državnog savjeta. Oslijepio je 1652, a kad je monarhija obnovljena dopao je zatvora i izgubio veći dio imanja i od tada do smrti se vratio poeziji. Slijep, siromašan i razočaran spjevao je najveća djela: “Izgubljeni raj” – religiozni ep u 12 pjevanja o pobuni Satane i njegovih anđela protiv nebeskog Samodršca, o padu Čovjeka i obećanju spasenja, “Vraćeni raj” – ep u četiri pjevanja o spasenju i Hristovoj pobjedi nad Satanom i “Samson Agonistes” – tragediju inspirisanu biblijskom pričom o Samsonu koju je napisao po ugledu na grčke tragedije. Ostala djela: poeme “L’ alegro”, “Il penseroso”, maskerata “Komus”, elegija “Lisidas”, prozna djela “Areopagitika”, posvećena slobodi štampe, “Odbrana engleskog naroda”, u dva toma, u kojoj je opravdavao pogubljenje Čarlsa Prvog.
1793. – Na giljotini pogubljena Žana Mari “Manon Flipon” Rolan, poznata kao madam Rolan, koja je u vrijeme Francuske revolucije okupljala u svom salonu u Parizu pisce i ostale umjetnike i političare. Na njih je znatno uticala, posebno na žirondince koje je predvodio njen suprug Žan Mari Rolan de la Platijer, ministar unutrašnjih poslova Francuske 1792. Pogubljena je tokom jakobinske diktature, poslije čega je njen muž izvršio samoubistvo.
1793. – Prvi put za javnost otvoren “Luvr” – dvorac francuskih kraljeva od 1204, na osnovu odluke vlade revolucije iz 1791. o njegovom pretvaranju u muzej.
1858. – Poslije pobjede nad turskom vojskom na Grahovu Crna Gora dobila međunarodno utvrđene granice prema Otomanskom carstvu, ali još nije priznata kao nezavisna država. Garanti državnih granica bile su velike sile – Rusija, Austrija, Francuska i Pruska.
1895. – Njemački fizičar Vilhelm Konrad Rentgen na univerzitetu u Virtsburgu otkrio novu vrstu zraka koji prodiru kroz meke dijelove tijela i djeluju na fotografsku ploču. Nazvao ih je “iks zracima”, koji su kasnije njemu u čast nazvani Rendgenovi zraci. Za epohalni izum 1901. je dobio Nobelovu nagradu za fiziku.
1900. – Rođen srpski kompozitor, dirigent, muzički pedagog i kritičar Mihailo Vukdragović, profesor i rektor Muzičke akademije u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umjetnosti. Djela: simfonijska poema “Put u pobedu”, kantate “Srbija”, “Svetli grobovi”, “Vezilja slobode”, solo pjesme, gudački kvarteti, filmska i scenska muzika.
1917. – Umro srpski pisac Milutin Bojić, autor “Plave grobnice” – poeme o masovnom sahranjivanju srpskih vojnika u more, trajnog poetskog spomenika tragedije srpske vojske u Prvom svjetskom ratu poslije povlačenja preko Albanije. Studirao je filozofiju i pedagogiju u Beogradu. Učestvovao je u balkanskim ratovima i u Prvom svjetskom ratu. Poslije povlačenja preko Albanije radio je kao državni službenik na Krfu i u Solunu. Umro je od tuberkuloze u 25. godini i sahranjen je na solunskom groblju Zejtinlik. Napisao je četiri knjige pjesama i više drama, uključujući “Kraljevu jesen” i “Uroševu ženidbu”.
1917. – Savjet narodnih komesara uspostavljen kao nova vlada Rusije, s Vladimirom Iljičem Uljanovom /Lenjin/ kao predsjednikom, Lavom Davidovičem Bronštejnom /Trocki/ kao komesarom za inostrane poslove i Josifom Visarionovičem Džugašvilijem /Staljin/ kao komesarom za narodnosti.
1922. – Rođen južnoafrički hirurg Kristijan Barnard, koji je 1967. obavio prvo presađivanje ljudskog srca.
1923. – Spriječen pokušaj Adolfa Hitlera u Minhenu da izvede puč, a vođa nacista uhapšen je četiri dana kasnije.
1931. – Održani parlamentarni izbori u Jugoslaviji, na koje je od 3,5 miliona izašlo 2,3 miliona birača. Bilo je predviđeno isključivo isticanje zemaljskih lista, što je značilo da nosilac liste mora da obezbijedi 60 potpisa iz svakog izbornog sreza, pa je građanska opozicija bojkotovala izbore. Nosilac vladine, jedine izborne liste, premijer Petar Živković poslije izbora dobio je novi mandat.
1932. – Za predsjednika SAD izabran kandidat Demokratske stranke Frenklin Ruzvelt, koji je potom biran još triput za šefa države, što je jedinstven slučaj u američkoj istoriji. Na vlasti je ostao do smrti 1945.
1942. – Savezničke snage se iskrcale u sjevernu Afriku, u prvoj većoj savezničkoj kombinovanoj operaciji u Drugom svjetskom ratu. U pomorskom desantu “Baklja” pod komandom generala Dvajta Ajzenhauera saveznici su se iskrcali kod gradova Oran i Alžir u istoimenoj državi i kod Kazablanke u Maroku. Borbe protiv njemačko-italijanskih grupa završene su 13. maja 1943. slomom snaga sila Osovine i trupa francuskog izdajnika Anrija Filipa Petena, čime je okončan rat u Africi.
1959. – Ujedinjena Arapska Republika /Egipat, Sirija i Libija/ i Sudan potpisali sporazum o podjeli voda Nila poslije izgradnje Asuanske brane.
1960. – Kandidat Demokratske stranke Džon Kenedi u 43. godini izabran za predsjednika SAD, postavši najmlađi šef države u američkoj istoriji.
1972. – Zapadna i Istočna Njemačka okončale 23-godišnji hladnoratovski antagonizam iniciranjem sporazuma o dobrosusjedstvu i obostranim poštovanjem postojanja dviju suverenih njemačkih država.
1986. – Umro ruski političar Vjačeslav Mihajlovič Molotov, šef sovjetske diplomatije od 1939. do 1949. i od 1953. do 1956. Bio je glavni pregovarač s nacističkom Njemačkom u pripremi sovjetsko-njemačkog desetogodišnjeg pakta o nenapadanju, potpisanog 1939, devet dana prije napada Njemačke na Poljsku, što je izazvalo veliko iznenađenje u svijetu i zbunjenost i pometnju u komunističkim partijama. Jedan je od osnivača lista “Pravda”. Održao se u vrhu vlasti tokom skoro tri decenije Staljinove strahovlade, ali je u junu 1957, pod optužbom za “antipartijski stav”, isključen iz Centralnog komiteta Komunističke partije i smijenjen sa svih funkcija.
1988. – Republikanac Džordž Buš izabran za predsjednika SAD pobjedom nad demokratom Majklom Dukakisom, što je bila treća uzastopna pobjeda republikanaca. Buš je preuzeo vlast poslije dva mandata Ronalda Regana, u čije je vrijeme bio potpredsjednik.
1989. – Amerikanac afričkog porijekla Daglas Vajlder izabran za guvernera Virdžinije, kao prvi crnac u istoriji SAD koji je postao guverner neke savezne države. Istog dana Dejvid Dinkins je izabran za prvog crnog gradonačelnika Njujorka.
1991. – Evropska zajednica zavela sankcije protiv Jugoslavije, kojima je predviđen prekid sporazuma o trgovini i saradnji, brisanje Jugoslavije sa spiska korisnika opšteg sistema preferencijala i ukidanje finansijske pomoći u okviru programa pomoći zemljama istočne Evrope. Sankcije su potom ukinute za četiri jugoslovenske republike i zadržane samo protiv Srbije i Crne Gore, pod izgovorom da one ne sarađuju na miroljubiv način u rješavanju jugoslovenske krize.
1997. – U Kini zatvoren najveći rukavac rijeke Jangcekjang, čime je otpočeta gradnja hidroelektrane “Tri klisure”, najveće električne centrale na planeti.
1998. – Sud u Bangladešu osudio na smrt 15 bivših oficira, optuženih za ubistvo bangladeškog predsjednika šeika Mudžibura Rahmana u vojnom udaru u avgustu 1975.
1999. – U 101. godini umro slovenački i jugoslovenski gimnastičar Leon Štukelj, najstariji olimpijski šampion i prvi olimpijski pobjednik sa prostora bivše Jugoslavije. Osvojiošest olimpijskih medalja, među kojima tri zlatne, dvije u Parizu 1924. i jednu u Amsterdamu 1928.
2001. – Ministarstvo pravde Republike Srpske dostavilo Haškom tribunalu proširenu optužnicu protiv Alije Izetbegovića, u kojoj su mu stavljena na teret djela koja je počinila Armija BiH u periodu dok je bio predsjednik Predsjedništva BiH, od 1. maja 1992. do 14. decembra 1995. godine.
2001. – U oluji koja je pogodila centralne i južne regione Filipina poginulo oko 350 ljudi.
2011. – U rad pušten gasovod “Sjeverni tok” između ruskog grada Viborga i njemačkog grada Grajfsvalda kojim se ruski gas transportuje u zapadnu Evropu. Gasovod je dugačak 1.224 kilometra.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
