Danas je četvrtak, 5. decembar, 339. dan 2019. godine. Do kraja godine ostalo je još 26 dana.
1443. – Rođen italijanski sveštenik Đulijano dela Rovere, od 1503. do smrti 1513. papa Julije Drugi, najveći pokrovitelj umjetnosti među poglavarima Rimokatoličke crkve. Od Mikelanđela Buonarotija, čiji je bio blizak prijatelj, naručio je izradu fresaka u Sikstinskoj kapeli u Vatikanu, uključujući džinovski “Strašni sud”, od Bramantea rekonstrukciju crkve Svetog Petra u Vatikanu, a Rafael Santi je oslikao njegove privatne odaje.
1560. – Umro francuski kralj Fransoa Drugi, koji je vladao samo godinu dana. Na prijestolu ga je istog dana naslijedio brat Šarl Deveti, za vrijeme čije su vladavine počeli vjerski ratovi rimokatolika i hugenota.
1791. – Umro austrijski kompozitor Volfgang Amadeus Mocart, jedan od najgenijalnijih u istoriji muzike. Poslije preseljenja iz rodnog Salcburga u Beč bio je okružen spletkama zavidljive i stvaralački jalove dvorske muzičke kamarile i finansijski je krahirao. Sahranjen je u zajedničkoj sirotinjskoj grobnici u Beču. Bio je “čudo od djeteta”: u šestoj godini napisao je prvu kompoziciju, u osmoj sonatu, a u 12. operu pod nazivom “Jednostavna prevara”. Napisao je oko 600 djela – opera, simfonija, koncerata za klavir, violinu, flautu, klarinet, hornu i druge instrumente, gudačkih kvarteta, sonata za klavir i za violinu, kantata, misa. Djela: opere “Figarova ženidba”, “Čarobna frula”, “Otmica iz Seraja”, “Don Đovani”, “Tako čine sve”, “Idomeneo”, simfonije “Hafner simfonija”, “Lincerska simfonija”, “Praška simfonija”, “Simfonija u ge molu”, “Jupiter simfonija”, misa “Rekvijem”, kvintet sa klarinetom “Mala noćna muzika”.
1839. – Rođen američki konjički oficir Džordž Armstrong Kaster, koji je kao komandant Sedme konjičke divizije predvodio vojnu kampanju sedamdesetih godina 19. vijeka protiv indijanskih plemena u Kanzasu, Dakoti i Montani, provodeći politiku etničkog čišćenja i genocida vlade SAD nad Indijancima. Poginuo je u junu 1876. u bici kod Litl Big Horna, kad su Sijuksi pod komandom poglavice “Ludog Konja” /Ta-Sunko-Witko/ uništili dio Sedme konjičke i ubili sva 264 američka vojnika koja su učestvovala u bici.
1867. – Rođen poljski državnik – maršal Jozef Klemens Pilsudski, prvi predsjednik Poljske od 1918. do 1922. i inicijator rata protiv sovjetske Rusije 1920. i 1921. Uspostavio je 1926. vojnu diktaturu i držao je vlast do smrti 1935.
1870. – Umro francuski pisac Aleksandar Dima – Otac, jedan od začetnika feljtonističkog romana. Najprije se istakao romantičnim dramama “Anri Treći i njegov dvor”, “Antoni”, “Kula Nel”, “Kin”. Pisao je i komedije, ali je svjetsku slavu stekao mnogobrojnim romanima s motivima iz francuske istorije: “Tri musketara”, “Grof od Monte Hrista”, “Kraljica Margo”, “Dvadeset godina poslije”, “Kraljičin đerdan”, “Crna lala”.
1890. – Rođen austrijski filmski režiser Fric Lang, jedan od najznačajnijih predstavnika ekspresionizma, majstor atmosfere sa izrazitim osjećanjem za vizuelnu naraciju. Pred nacistima je izbjegao u SAD, a krajem pedesetih godina 20. vijeka je došao u Zapadnu Njemačku, gdje je ostao do smrti 1976. Filmovi: “Umorna smrt”, “Doktor Mabuze”, “Nibelunzi”, “Kockar”, “Metropolis”, “Ubica M”, “Testament doktora Mabuzea”, “Samo jednom se živi”, “Na Divljem zapadu”, “I dželati umiru”, “Žena u prozoru”, “Ministarstvo straha”, “Ranč prokletih”, “LJudska želja”, “Dok grad spava”, “Izvan svake sumnje”, “Tigar iz Ešnapura”, “Indijski nadgrobni spomenik”, “Hiljadu očiju doktora Mabuzea”.
1901. – Rođen američki režiser, autor stripova, filmski animator i producent Volter Ilajas Dizni, poznat kao Volt Dizni, tvorac modernog crtanog filma, dobitnik 29 “Oskara”. Put ka slavi mu je otvoren 1920. kad je osmislio lik Mikija Mausa. Njegovi crtani filmovi “Snežana i sedam patuljaka”, “Pepeljuga”, “Petar Pan”, “Bambi”, “Pinokio”, “Alisa u zemlji čuda” i stripovi “Paja Patak”, “Tri praseta” i drugi i sada su popularni širom svijeta. Prema njegovoj zamisli uređeni su zabavni parkovi “Diznilend” u Kaliforniji i “Diznivorld” na Floridi.
1906. – Rođen američki filmski režiser austrijskog porijekla Oto Preminger, pionir u primjeni “širokog platna”, koji je iskazao dubok smisao za analizu ljudskih karaktera. Filmovi: “Laura”, “Anđeosko lice”, “Karmen Džons”, “Rijeka bez povratka”, “Čovjek sa zlatnom rukom”, “Sv. Jovanka”, “Bura nad Vašingtonom”, “Dobar dan, tugo”, “Porgi i bijes”, “Anatomija jednog ubistva”, “Egzodus”, “Kardinal”.
1926. – Umro francuski slikar Klod Oskar Mone, jedan od osnivača impresionizma. Prema njegovoj slici “Impresija, izlazak sunca”, izloženoj 1874. u Parizu, naziv je dobio cio slikarski pravac, čiji je Mone bio najdosljedniji i najuticajniji predstavnik. Izvršio je ogroman uticaj na evropsko slikarstvo.
1927. – Rođen tajlanđanski kralj Bumipon Adunđade, koji je na prijesto stupio 1946. kao Rama Deveti.
1929. – Ukinuti “Jugoslovenski soko”, “Hrvatski soko”, “Orao” i “Srpski soko” i stvorena je Viteška organizacija “Soko” Kraljevine Jugoslavije.
1940. – Umro češki violinista i kompozitor Jan Kubelik, koji je javno počeo da nastupa već u osmoj godini života, stekavši ugled jednog od najvećih violinskih virtuoza svog vremena. Djela: “Američka simfonija u A molu”, šest koncerata za violinu i orkestar, simfonijske varijacije za violinu i kamerni orkestar, kraće kompozicije za violinu i klavir.
1943. – Velika Britanija u Drugom svjetskom ratu zvanično otkazala pomoć četnicima Draže Mihailovića.
1952. – U Beogradu osnovan Muzej Nikole Tesle, koji je otvoren 20. oktobra 1955. Muzejska postavka sadrži više od 150.000 dokumenata, modele aparata, patente, makete, biblioteku i mnoštvo knjiga i članaka, objavljenih o genijalnom srpskom naučniku i njegovom stvaralaštvu.
1956. – Britanske i francuske trupe počele povlačenje iz Egipta u Sueckom ratu.
1962. – SAD i SSSR postigli dogovor o miroljubivom korišćenju vasione.
1967. – Umro srpski klasični filolog Miloš Đurić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, predsjednik Srpske književne zadruge i urednik časopisa “Živa antika”, jedan od najvećih svjetskih helenista 20. vijeka. Objavio je više od 200 radova iz klasične književnosti i filozofije. Umnogome je izgradio srpsku terminologiju za odgovarajuće grčke mitološke i filozofske pojmove. Djela: “Vidovdanska etika”, “Filosofija panhumanizma”, “Racionalizam u savremenoj njemačkoj filosofiji”, “Problemi filosofije kulture”, “Istorija helenske etike”, “Ogledi iz grčke filosofije umetnosti”, “Aristotelovo etičko učenje”, “Iz helenskih riznica”, “Platonova akademija i njen politički rad”, “Sofisti i njihov istorijski značaj”, “Istorija helenske književnosti”.
1977. – Egipat prekinuo odnose sa Sirijom, Libijom, Alžirom, Irakom i Južnim Jemenom, arapskim zemljama koje su se žestoko usprotivile započetom mirovnom procesu između Egipta i Izraela.
1978. – U Iranu izbio talas protesta protiv šaha Reze Pahlavija, koje su podstakle islamske vjerske vođe. Zbog štrajkova je proizvodnja nafte smanjena gotovo na polovinu.
1983. – Umro američki filmski režiser Robert Oldrič, koji je snimao trilere, vesterne, filmove strave, psihološke drame i komedije. Filmovi: “Šta se dogodilo s Bebi Džejn?”, “Vera Kruz”, “Apač”, “Dvanaest žigosanih”, “Poljubac smrti”, “Tiho, tiho, Šarlota”, “Zatvorski krug”, “Veliki nož”, “Posljednji sumrak”, “Po zakonu i pendreku”, “Legenda o Lajli Kler”, “Grisomova banda”, “Ubistvo sestre Džordž”, “Zatvorsko dvorište”.
1991. – Hrvatski sabor opozvao Stjepana Mesića iz Predsjedništva SFRJ, koji je tim povodom izjavio: “Mislim da sam obavio zadatak – Jugoslavije više nema”.
1995. – Armija Šri Lanke zauzela Džafnu, grad na istoimenom poluostrvu, koji je pet godina bio glavno uporište tamilskih pobunjenika.
1995. – Šef španske diplomatije Havijer Solana zvanično preuzeo položaj generalnog sekretara NATO-a, kao prvi Španac na čelu zapadnog saveza.
1996. – Predsjednik SAD Bil Klinton naimenovao Madlen Olbrajt za prvu ženu državnog sekretara /šef diplomatije/ u američkoj istoriji.
2008. – Umro patrijarh moskovski i cijele Rusije Aleksandar Drugi.
2013. – Umro Nelson Mendela, južnoafrički političar i državnik, vođa Afričkog nacionalnog kongresa i borac za prava crnaca, predsjednik Južnoafričke Republike.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
