Danas je petak, 4. jun, 155. dan 2021. Do kraja godine ima 210 dana.
1783. – Francuski pronalazači braća Etjen i Žozef Mongolfje prvi put javno demonstrirali letenje balonom napunjenim zagrijanim vazduhom.
1798. – Umro italijanski avanturista Đovani Đakopo Kazanova de Saingalt, sinonim latinskog ljubavnika, jedna od najkoloritnijih ličnosti Evrope 18. vijeka. Tokom burnog života bio je učenik vjerske škole, sekretar kardinala, venecijanski pomorski oficir, opat, kockar, alhemičar, violinista, špijun, bibliotekar. Njegovi “Memoari” su dragocjena slika evropskog društva epohe u kojoj je živio.
1859. – Rođen srpski slikar Paja Jovanović, predstavnik akademskog realizma, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, prvi srpski slikar koji je stekao evropsku reputaciju. Najveći dio života je proveo u Beču, gdje je umro 1957. Bio je izvanredan poznavalac slikarskog zanata i inspirisao se srpskom nacionalnom istorijom. Naslikao je velike ikonostase u Sabornoj crkvi u Novom Sadu i u crkvi u Dolovu i portretisao više vladara i crkvenih dostojanstvenika. Radio je i folklorne i istorijske kompozicije, uključujući “Seobu Srba”, “Proglašenje Dušanovog zakonika”, “Takovski ustanak”, “Mačevanje”, “Kićenje nevjeste”.
1867. – Rođen finski maršal i državnik Karl Gustav Emil fon Manerhajm, predsjednik Finske od 1944. do 1946. Kao konjički oficir ruske vojske učestvovao je u rusko-japanskom ratu i u Prvom svjetskom ratu, od 1917. je predvodio kontrarevolucionarne snage u Finskoj i bio regent Finske 1918. i 1919, a u Drugom svjetskom ratu vrhovni komandant finske armije. Odbrambena utvrđena linija prema SSSR, izgrađena prije Drugog svjetskog rata na Karelijskoj prevlaci prema njegovoj zamisli, nazvana je “Manerhajmova linija”.
1878. – Velika Britanija s Otomanskim carstvom sklopila tajni sporazum protiv Rusije, na osnovu kojeg je Britanija okupirala Kipar, a zauzvrat se obavezala da pomogne Turcima u slučaju ruskog napada.
1884. – Rođen srpski pisac Milutin Uskoković, autor lirskog temperamenta, u čijim se djelima sukobljavaju romantizam i moderno shvatanje svijeta. Završio je prava u Beogradu i doktorirao u Ženevi. Prilikom povlačenja srpske vojske u Prvom svjetskom ratu 1915. izvršio je samoubistvo. Pokušao je da stvori beogradski društveni roman, ulazeći u dramatične sudare ličnosti s gradskom sredinom, ali je više prikazivao unutrašnja stanja intelektualaca nego kompleksnu sliku vremena. Djela: romani “Došljaci”, “Čedomir Ilić”, zbirka pripovijedaka “Kad ruže cvetaju”, crtice “Pod životom”, “Vite fragmenta”.
1916. – Kod LJvova u Prvom svjetskom ratu počela ruska ofanziva protiv austrougarskih armija, nazvana “Brusilovljeva ofanziva” – prema prezimenu komandanta Jugozapadnog fronta generala Alekseja Brusilova, koja je olakšala položaj saveznika na Zapadnom frontu i u Italiji. Austrijanci su izgubili oko 250.000 vojnika i nisu se oporavili do kraja rata. Kad su Rusi stigli do Karpata, Rumunija je ušla u rat na strani sila Antante.
1920. – U dvorcu Trijanon kod Pariza sile Antante poslije Prvog svjetskog rata potpisale mirovni ugovor s poraženom Mađarskom i oduzele joj teritorije koje je u okviru Austro-Ugarske nasilno držala. Čehoslovačkoj su pripale Slovačka i karpatska Ukrajina, Rumuniji Transilvanija i istočni Banat, a Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca Slavonija, Srem, Hrvatska, Međumurje, Prekomurje, dijelovi Baranje, Banata i veći dio Bačke. Oko 3,5 miliona Mađara ostalo je van matične zemlje, najviše u Rumuniji, a desetak miliona nemađarskih naroda, koji su do 1918. nacionalno ugnjetavani u Austro-Ugarskoj, više nije bilo pod mađarskom vlašću.
1941. – Nacistička Njemačka i marionetska ustaška Nezavisna Država Hrvatska (NDH), na sastanku u Zagrebu u Drugom svjetskom ratu, dogovorile se o iseljavanju u Srbiju oko 200.000 Srba. Bilo je to u duhu ustaške politike koja je prekrštavanjem i prisilnim iseljavanjem Srba i fizičkom likvidacijom Srba, Jevreja i Roma nastojala da od NDH stvori etnički čistu državu.
1941. – Umro bivši njemački car i pruski kralj Fridrih Vilhelm Drugi Viktor Albert, tvorac politike prodora na istok i izazivač niza vojno-diplomatskih kriza, uključujući objavu rata Srbiji 1914, čime je postao neizbježan Prvi svjetski rat. Na prijesto njemačkog carstva stupio je 1888, a 1918. je, poslije poraza Njemačke, primoran da abdicira i pobjegne u Holandiju, koja je odbila da ga izruči saveznicima radi suđenja za ratne zločine.
1942. – Počela četvorodnevna bitka za pacifička ostrva Midvej, u kojoj su Amerikanci nanijeli prvi ozbiljan poraz Japancima u Drugom svjetskom ratu.
1943. – Armija zbacila s vlasti predsjednika Argentine Ramona Kastilja.
1944. – Osma britanska i Peta američka armija ušle u Rim u Drugom svjetskom ratu. Njemački komandant u Italiji feldmaršal Albert Keserling odustao je od odbrane Rima, ali savezničke armije nisu iskoristile trenutak da nastave napredovanje i zadaju odlučujući udarac njemačkim trupama, već su im omogućile predah.
1946. – General Huan Peron prvi put izabran za predsjednika Argentine. Provodio je autoritarnu politiku, oslanjajući se na radnike i izuzetnu popularnost supruge Eve. Odvojio je 1955. crkvu od države i prvi put uveo svjetovnost škole, zbog čega ga je rimokatolička crkva ekskomunicirala. U septembru 1955. oboren je u pobuni dijelova kopnene vojske i mornarice, poslije čega je emigrirao. Po povratku je u septembru 1973. ponovo izabran za šefa države, ostavši na tom položaju do smrti 1974.
1970. – Pacifička kraljevina Tonga, do tada britanski protektorat, stekla nezavisnost i ušla u sastav Britanskog komonvelta.
1971. – Umro mađarski filozof Đerđ Lukač, protagonista “zapadnog marksizma”. U mladosti je u “nemarksističkom periodu” napisao “Istoriju razvoja moderne drame” i eseje “Duša i oblici”. Član Komunističke partije Mađarske postao je 1918, a u vrijeme Sovjetske Republike Mađarske 1919. komesar za prosvjetu. Iz tog perioda potiču ogledi sabrani pod naslovom “Istorija i klasna svijest”, koji su znatno uticali na obnovu marksističke misli u zapadnoj Evropi poslije Drugog svjetskog rata. Poslije poraza mađarske revolucije emigrirao je u Austriju, a 1929. u SSSR, gdje je do 1931. radio u Institutu “Marks-Engels”. Do 1933. u Njemačkoj je predvodio književnu grupu pisaca-komunista, poslije čega je do 1945. ponovo bio u Moskvi, gdje je napisao studiju “Mladi Hegel”. Po povratku u otadžbinu bio je profesor Budimpeštanskog univerziteta, a 1956. ministar u vladi Imre Nađa, poslije čijeg pada je lišen profesije, uklonjen iz Akademije nauka i interniran. Od 1957. do smrti 1971. povukao se iz javnog života. Ostala djela: “Razaranje uma”, “Egzistencijalizam ili marksizam”, “Estetika”, “Ontologija društvenog bića”.
1989. – Gasovod pored Transsibirske pruge eksplodirao i zapalio dva putnička voza, u kojima je poginulo 575 i povrijeđeno više od 600 ljudi.
1993. – Savjet bezbjednosti UN Rezolucijom proglasio Sarajevo, Goražde, Tuzlu, Bihać, Srebrenicu i Žepu za zaštićene zone u Bosni i Hercegovini. Snage UN dobile su ovlaštenja da upotrijebe silu radi njihove odbrane.
1996. – Evropska raketa “Arijana 5” eksplodirala 40 sekundi poslije lansiranja.
2003. – Vlada Hrvatske odlučila da suspenduje vizni režim i odobri slobodan pristup građanima susjedne Srbije i Crne Gore.
2008. – Predsjedništvo BiH donijelo odluke o prihvatanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju sa EU i o stupanju na snagu Privremenog sporazuma.
2009. – Organizacija američkih država /OAS/ ukinula suspenziju Kube i otvorila vrata njenom povratku u članstvo ove regionalne organizacije poslije 47 godina.
2014. – Umro Čester Nez, Navaho Indijanac, šifrant u Drugom svjetskom ratu zahvaljujući čijim šifrovanim porukama su Amerikanci izvojevali pobjedu na Pacifiku.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
