Danas je subota, 21. septembar, 264. dan 2019. Do kraja ima 101 dan.
19. p. n. e. – Umro rimski pisac Publije Vergilije Maron, tvorac djela u kojima je veličao rimsku prošlost i vijekovima bio uzor evropskim pjesnicima. U junačkom epu “Enejida” /12 knjiga, 9.896 heksametara/, pisanom 11 godina, po ugledu na Homera, opisao je trojanskog junaka Eneju koji je poslije dugih lutanja i borbi došao u Lacijum i postao rodonačelnik Rimljana. Ostala djela: “Pastirske pjesme” /ekloge, 900 heksametara/, “Pjesme o poljoprivredi” /georgike, 2.000 heksametara/.
1327. – Engleskog kralja Edvarda Drugog u zamku Berkli ubili supruga Izabela od Francuske i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer. Kraljičin ljubavnik je potom vladao u ime prestolonasljednika Edvarda Trećeg, koji ga je 1330. zatvorio i pogubio.
1452. – Rođen italijanski vjerski reformator Đirolamo Hijeronimus Savonarola, dominikanski kaluđer, koji je napadao moralnu iskvarenost rimske kurije, posebno pape Aleksandra Šestog. Podstakao je i vodio ustanak u Firenci 1494, zbacio s vlasti Pjetra de Medičija i protjerao porodicu Mediči, proglasio republiku i stvorio teokratski obojen demokratski poredak, ali i unio duh vjerske histerije. Papa ga je isključio iz rimokatoličke crkve, a 1498. je uhapšen u borbi i potom spaljen u Firenci. Djela: “Propovijedi”, “Ispitivanje savjesti”.
1792. – U Francuskoj na prvoj sjednici Konventa, na prijedlog Koloa d’Erbua, zbačena monarhija.
1832. – Umro škotski pisac Valter Skot, tvorac modernog istorijskog romana. U romanima koji se odlikuju živošću, zanimljim pojedinostima, dramatikom i raznolikošću, iskazao se kao majstor u stvaranju zapleta i živih likova. Skupljao je i narodne pjesme i pisao epove iz istorije Škotske. Preveo je na engleski jezik srpsku narodnu pjesmu “Hasanaginica”. Djela: romani “Veverli”, “Gaj Manering”, “Starinar”, “Rob Roj”, “Ajvanho”, “Talisman”, “Kenilvort”, “Kventin Dervard”, “Grof Robert”.
1846. – Rođen srpski političar i pisac Svetozar Marković, osnivač socijalističkog pokreta u Srbiji i prvi teoretičar realizma u srpskoj literaturi. Po povratku sa studija u Švajcarskoj – gdje je upoznao Karla Marksa, Nikolaja Gavriloviča Černiševskog, Dmitrija Ivanoviča Pisareva – pokrenuo je 1871. prvi socijalistički list na Balkanu “Radenik”. Ubrzo je protjeran iz Srbije i godinu dana je živio u Novom Sadu. Po povratku je 1873. i 1874. pokrenuo listove “Javnost” i “Glas javnosti”, a 1875. “Oslobođenje”. Zbog štamparske krivice odležao je devet mjeseci u požarevačkom zatvoru, odakle je izašao teško bolestan. Izučavao je samoupravu i nacionalno pitanje jugoslovenskih naroda, zalažući se za federativno rješenje. Člancima “Realni pravac u nauci i životu”, “Pevanje i mišljenje” i “Realnost u poeziji” snažno je uticao na srpsku književnost krajem 19. vijeka. Političke ideje je razradio u djelu “Srbija na istoku”, najznačajnijem i najoriginalnijem spisu.
1860. – Umro njemački filozof Artur Šopenhauer, čija je filozofija duboko pesimistična, čak mračna: individualna egzistencija je beskrajna patnja, ovaj svijet je najgori mogućni svijet, a osnovno moralno osjećanje jeste sažaljenje. Djela: “O četvorostrukom korijenu principa dovoljnog razloga”, “Svijet kao volja i predstava”, “Parerga i paralipomena”.
1866. – Rođen engleski pisac Herbert Džordž Vels, rodonačelnik naučno-fantastične literature, autor mnogih popularno-naučnih, istorijskih, socijalnih i fantastičnih romana i pripovijedaka. Djela: “Rat svjetova”, “Vremenska mašina”, “Istorija svijeta”, “Ostrvo doktora Moroa”, “Hrana bogova”, “Nevidljivi čovjek”, “Novi Makijaveli”, “Tono Bangi”, “Čovječanstvo”, “Novi svijet”, Nauka o životu”, “Kips”.
1867. – Rođen američki političar Henri Luis Stimson, ministar rata SAD od 1911. do 1913. i od 1940. do 1945, idejni tvorac najvećeg pojedinačnog ratnog zločina u istoriji čovječanstva. Na njegovu preporuku predsjednik SAD Hari Truman je odlučio da u avgustu 1945. baci atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki, premda je Japan praktično već bio poražen u Drugom svjetskom ratu.
1909. – Rođen ganski državnik i publicista Kvame Nkrumah, prvi premijer i predsjedik Gane, istaknuti borac protiv kolonijalizma i lider pokreta nesvrstanosti. Djela: “Autobiografija Kvame Nkrumaha”, “Govorim o slobodi”, “Afrika se mora ujediniti”, “Neokolonijalizam, posljednji stadijum imperijalizma”, “Kongoanski izazov”, “Glas iz Gane”, “Velika laž”, “Tamni dani Gane”, “Priručnik revolucionarne borbe”, “Spektar crne moći”.
1915. – Umro srpski arheolog i istoričar umjetnosti Mihailo Valtrović, prvi profesor arheologije na Velikoj školi u Beogradu, upravnik Narodnog muzeja, osnivač Srpskog arheološkog društva, član Srpske kraljevske akademije. Pokrenuo je časopis “Starinar” i među prvima istraživao srpsku srednjovjekovnu arhitekturu i umjetničko-zanatlijske predmete iz srednjeg vijeka. Djela: “Građa za istoriju umjetnosti u Srbiji”, “Pogled na staru srpsku crkvenu arhitekturu”.
1938. – Vlada Čehoslovačke pristala na britansko-francuski plan o prepuštanju Sudetske oblasti nacističkoj Njemačkoj.
1939. – Rumunski fašisti, pripadnici “Gvozdene garde”, ubili premijera Rumunije Armanda Kalineskua, protivnika Trećeg rajha.
1964. – Malta postala nezavisna poslije 164 godine britanske vladavine.
1973. – Jugoslavija prekinula diplomatske odnose sa Čileom, deset dana nakon što je general August Pinoče izveo puč, uz pomoć SAD, u kojem je ubijen socijalistički predsjednik Salvador Aljende.
1974. – Umro američki filmski glumac Volter Brenan, prvi glumac dobitnik tri “Oskara”, vjerovatno najčuveniji epizodista svih vremena. Filmovi: “Frankeštajnova nevjesta”, “Furija”, “Dođi i uzmi”, “Zapadnjak”, “Kentaki”, “Imati i nemati”, “Moja draga Klementina”, “Crvena rijeka”, “Rio Bravo”.
1976. – Bivši čileanski ministar Orlando Letelije poginuo u atentatu u Vašingtonu od eksplozije bombe podmetnute pod njegov automobil.
1992. – Meksiko i Vatikan uspostavili pune diplomatske odnose poslije prekida od 130 godina.
1993. – Predsjednik Rusije Boris Jeljcin raspustio parlament, koji mu je ugrozio vlast izborom potpredsjednika Aleksandra Ruckoja za vršioca dužnosti šefa države.
1996. – U avionu predsjednika Kolumbije Ernesta Sampera, koji je trebalo da putuje u SAD, na aerodromu u Bogoti, poslije anonimne prijave, pronađeno skoro četiri kilograma heroina, što je izazvalo lavinu optužbi i sumnjičenja šefa države za veze s narkomafijom.
1999. – Na Tajvanu u zemljotresu poginulo više od 2.100 ljudi.
2000. – NATO poslao pojačanje na Kosmet od 2.000 vojnika iz zapadne Evrope da bi bilo spriječeno “moguće nasilje između Srba i Albanaca”.
2000. – Okružni sud u Beogradu proglasio krivim i osudio na 20 godina zatvora zapadne lidere i članice NATO zbog krivičnih djela protiv čovječnosti i međunarodnog prava, koje su počinili napade na SRJ. “Potjernica” je raspisana za liderima SAD, Engleske, Francuske, Njemačke i čelnicama NATO.
2003. – Okončana 14-godišnja misija američke svemirske sonde “Galilej”. Letjelica izgorjela kada se srušila na planetu Jupiter.
2004. – Makedonski MUP zabranio, na zahtjev kanonski nepriznate Makedonske pravoslavne crkve, episkopima Srpske pravoslavne crkve da ulaze u Makedoniju i prolaze preko njene teritorije.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
