Danas je subota, 19. oktobar, 292. dan 2019. Do kraja godine ima 73 dana.
1216. – Umro engleski kralj Džon Bez Zemlje, mlađi sin Henrija Drugog, koji je 1215. morao da popusti u sukobu s plemstvom i potpiše Veliku povelju sloboda u Engleskoj. Poveljom je ograničena vlast kralja i uspostavljena osnova engleske ustavnosti i javnog prava.
1745. – Umro engleski pisac irskog porijekla Džonatan Svift, jedan od najoštroumnijih kritičara ljudske prirode i poroka. To je posebno izraženo u glavnom djelu “Guliverova putovanja”, u kojem je, u izmišljenom svijetu Liliputanaca, divova i smiješnih naučnika, prikazao društvene prilike u Engleskoj, izloživši ih bespoštednoj kritici. Ostala djela: politički spisi “Suknareva pisma”, satire “Bitka knjiga”, “Priča o buretu”.
1812. – Francuski car Napoleon Prvi Bonaparta morao da naredi napuštanje Moskve i počne povlačenje iz Rusije. Neuspjela invazija na Rusiju i poraz u sudaru s ruskom vojskom pod komandom feldmaršala Mihaila Ilarionoviča Kutuzova označili su početak kraja Napoleonove imperije.
1813. – Ulaskom u Lajpcig armija udruženih saveznika – Rusije, Pruske i Austrije – okončana je trodnevna “Bitka naroda” kod tog njemačkog grada, u kojoj su potučene snage francuskog cara Napoleona Prvog Bonaparte. Poslije poraza Napoleon se povukao preko Rajne i nekoliko mjeseci kasnije prisiljen je da abdicira.
1841. – Rođen crnogorski kralj, vojskovođa i pisac Nikola Prvi Petrović Njegoš, skoro šest decenija vladar Crne Gore, koja je u tom periodu dvostruko uvećana i međunarodno priznata. Skupština glavara ga je 1860. proglasila knezom, kralj je bio od 1910. do 1918, a vladavina mu je bila ispunjena oslobodilačkim borbama i nastojanjem da očuva nezavisnost države, u čemu je tijesno sarađivao sa Srbijom. Poslije invazije Austro-Ugarske u Prvom svjetskom ratu, u januaru 1916. je otišao u Francusku, gdje je umro 1921. Velika narodna skupština u Podgorici ga je 26. novembra 1918. zbacila i proglasila prisajedinjenje Crne Gore Srbiji. Pisao je drame i pjesme, uključujući dramu u stihovima “Balkanska carica” i patriotsku pjesmu “Onamo, ‘namo”. Posmrtni ostaci kralja Nikole i kraljice Milene preneseni su u zemlju u oktobru 1989. i sahranjeni na Cetinju.
1859. – Rođen francuski oficir jevrejskog porijekla Alfred Drajfus, koji je 1894. lažno optužen da je Njemačkoj izdavao vojne tajne i osuđen na doživotnu robiju, samo na osnovu sumnji i izjava grafoloških stručnjaka. Poslat je u jedan od najgorih zatvora na svijetu na Đavolskim ostrvima u Francuskoj Gijani. U njegovu odbranu je ustao najslavniji pisac tog vremena Emil Zola, koji je pod naslovom “Optužujem” u listu “L’oror” objavio otvoreno pismo predsjedniku Republike. Tek 1906. kapetan Drajfus je rehabilitovan, vraćen u vojsku i unaprijeđen u čin majora.
1864. – Rođen francuski hemičar i industrijalac Ogist Limijer, koji je s bratom Lujem napravio prvu filmsku kameru i osnovao u Lionu fabriku za izradu fotografskog materijala. Braća su izumjela postupak snimanja u prirodnim bojama i u pariskoj kafani “Gran kafe” priredila 28. decembra 1895. prvu filmsku predstavu u svijetu /”Ulazak voza u stanicu”, “Radnici izlaze iz fabrike”/.
1872. – U Novom Južnom Velsu u Australiji nađen “Holtermanov grumen”, ploča škriljca težine 235,14 kilograma, u kojoj je bilo 82,11 kilograma zlata, najveća ikad pronađena količina tog metala.
1875. – Umro engleski fizičar Čarls Vitston, pionir telegrafije. Pronašao je i metod za određivanje električnog otpora /”Vitstonov most”/ i istraživao elektricitet, svjetlost i zvuk.
1899. – Rođen gvatemalski pisac Migel Anhel Asturijas, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1967, klasik magijskog realizma u latinoameričkoj prozi. Prikazao je potresnu fizičku i duhovnu bijedu u svojoj otadžbini i ispisao snažnu optužnicu protiv diktatura u zemljama centralne Amerike, dominacije multinacionalnih kompanija, komercijalizacije tradicionalnog života. Djela: “Gospodin predsjednik”, “Gvatemalske legende”, “Kukuruzni ljudi”, “Uragan”, “Zeleni papa”, “Oči pokopanih”, “Vikend u Gvatemali”.
1915. – Rusija i Italija u Prvom svjetskom ratu objavile rat Bugarskoj, koja se napadom s leđa na Srbiju 6. oktobra 1915. priključila Centralnim silama.
1918. – U Zagrebu u Prvom svjetskom ratu Narodno vijeće Srba, Hrvata i Slovenaca donijelo Deklaraciju o ujedinjenju svih Južnih Slovena u jednu državu. Nekoliko dana kasnije delegacija Vijeća je u Beogradu dala izjavu o ujedinjenju preostalog južnoslovenskog etničkog prostora bivše Austro-Ugarske u jedinstvenu državu sa Srbijom i Crnom Gorom, a regent Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918. proglasio Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.
1931. – Rođen engleski pisac Dejvid Džon Mur Kornvel, poznat kao Džon Le Kare, majstor modernog špijunskog romana. U romanima je oslikao bestijalnost koja dominira svijetom špijunaže u sjenci hladnog rata. Djela: romani “Poziv za mrtvaca”, “Špijun koji se sklonio u zavjetrinu”, “Rat u ogledalu”, “Mali grad u Njemačkoj”, “Naivni i sentimentalni ljubavnik”, “Dječko, dama, kralj, špijun”, “Plemeniti đak”, “Smajlijevi ljudi”, “Mlada dobošarka”, “Panamski krojač”, “Čist špijun”.
1932. – U Beogradu otvoren Kolarčev narodni univerzitet, zadužbina Ilije Milosavljevića Kolarca, koji je u tu svrhu testamentom zavještao ogromnu svotu – od oko 50.000 dukata. Zdanje Kolarčevog univerziteta projektovao je srpski arhitekta Petar Bajalović.
1937. – Umro novozelandski fizičar engleskog porijekla Ernest Raterford, dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1908, jedan od utemeljivača moderne atomske teorije. Najviše se bavio prirodom radioaktivnosti i fundamentalnim istraživanjima u toj oblasti, otkrivši tri tipa radijacije, koje je označio kao alfa, beta i gama zrake. Bombardujući foliju zlata alfa zracima, 1906. je otkrio postojanje snažno naelektrisanog atomskog jezgra koje je nazvao nukleus, a zajedno s njemačkim fizičarem Hansom Gajgerom otkrio je da alfa zraci sadrže pozitivno naelektrisane atome helijuma.
1941. – U oslobođenom Užicu u Drugom svjetskom ratu izašao prvi broj obnovljene “Borbe”.
1954. – Zaključen anglo-egipatski sporazum o povlačenju britanskih trupa iz zone Sueckog kanala u roku od 20 mjeseci.
1957. – Savezna Republika Njemačka prekinula diplomatske odnose sa Jugoslavijom zato što je Beograd priznao Njemačku Demokratsku Republiku. Odnosi su obnovljeni u februaru 1968, u vrijeme kad je šef bonske diplomatije bio Vili Brant.
1964. – U udesu sovjetskog aviona “iljušin-18”, koji se srušio na Avalu, niko nije preživio, uključujući šestočlanu delegaciju sovjetske armije koju je predvodio maršal Sergej Semjonovič Birjuzov, koja je trebalo da učestvuje na proslavi 20-godišnjice oslobođenja Beograda.
1986. – Predsjednik Mozambika Samora Mašel poginuo u avionskom udesu u blizini granice s Južnom Afrikom, za koji se pretpostavlja da je posljedica južnoafričke sabotaže.
1987. – U sudaru dva putnička voza u predgrađu Džakarte poginule 102 osobe, dok je povrijeđeno više od 5.000.
1991. – Blizu Zaječara otkrivene grobnice rimskog cara Gaja Galerija Valerija Maksimijana i njegove majke Romule. Taj rimski imperator od 293. do 311. je na brdu Magura podigao carsku palatu, nazvanu Romulijana – prema imenu njegove majke. Otkriće je zasluga srpskog arheologa Dragoslava Srejovića, koji je otkrio i Lepenski vir.
1994. – Od eksplozije bombe, koju je u gradskom autobusu u Tel Avivu aktivirao islamski terorista-samoubica, poginule 22 i ranjeno više od 40 osoba.
2000. – Vlada Slovenije ukinula embargo na izvoz nafte i naftnih derivata u SR Jugoslaviju.
2001. – U centralni dio Avganistana iskrcalo se 100 američkih elitnih vojnika, koji su specijalizovani za otkrivanje pozicija vođa terorista.
2003. – Počasni predsjednik Stranke demokratske akcije i bivši član Predsjedništva BiH Alija Izetbegović preminuo u Kliničko-bolničkom centru u Sarajevu.
2006. – U vojnom skladištu “Karađorđevo brdo”, kod Paraćina, odjeknula serija eksplozija, a potom se pojavio požar.
2007. – Visoki predstavnik u BiH Miroslav Lajčak nametnuo odluku o izmjenama i dopunama Zakona o Savjetu ministara BiH i od Parlamentarne skupštine BiH zatražio da izmijeni Poslovnik o radu oba doma.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
