Danas je ponedjeljak, 19. avgust, 231. dan 2019. Do kraja godine ima 134 dana.
14. – Umro rimski državnik Gaj Julije Cezar Oktavijan Avgust, prvi rimski car, usvojeni sin Gaja Julija Cezara. Godinu dana poslije ubistva Cezara, 44. prije nove ere, kao komandant senatske vojske kod Mutine potukao je Marka Antonija, ali je ubrzo s njim i Markom Emilijem Lepidom sklopio trijumvirat. Poslije druge pobjede nad Antonijem kod Akcijuma 31. prije nove ere, pod imenom Avgust, preuzeo je svu vlast i ukinuo republiku. Zaveo je novi oblik vladavine i administracije, poznat kao principat. Uljepšao je Rim mnogim građevinama, pomagao nauku i umjetnost i njegova vladavina je najsjajniji period rimske istorije, nazvana “Avgustov vijek” ili “Zlatni vijek”.
1646. – Rođen engleski astronom Džon Flemstid, osnivač opservatorije u Griniču.
1662. – Umro francuski matematičar, fizičar, pisac i filozof Blez Paskal, koji je postavio osnove računa vjerovatnoće. Veoma mlad se istakao otkrićima iz geometrije i fizike: u 16. godini objavio je raspravu o konusnim presjecima, a u 18. dovršio konstruisanje matematičke mašine, koja je obavljala četiri osnovne računske operacije. Prvi je matematički tretirao problem vjerovatnoće u hazardnim igrama i sa francuskim matematičarom Pjerom Fermaom je postavio osnove računa vjerovatnoće. Izumio je i hidrauličnu presu i utvrdio da pritisak vazduha opada sa visinom i da se pomoću barometra može utvrditi visina planina. Do 24. godine se bavio samo matematikom i fizikom, a potom i književnošću i filozofijom. Povukavši se u manastir jansenističkog reda Por-Roajal, napisao je protiv jezuita čuvena “Pisma jednom provincijalcu”. Djelo “Misli” su fragmenti njegove nedovršene apologije hrišćanstva.
1691. – Austrijanci su kod Slankamena, pod komandom feldmaršala Ludviga Vilhelma Badenskog, potukli Turke koje je predvodio veliki vezir Mustafa Đuprilić. U bici, u kojoj je na strani Austrijanaca učestvovalo i oko 10.000 Srba pod komandom Jovana Monasterlije, Turci su potpuno razbijeni i, osim velikog vezira poginulo je 18 paša, stotinjak oficira i oko 20.000 vojnika, a Austrijanci su imali oko 7.000 poginulih i ranjenih.
1819. – Umro škotski inženjer i fizičar Džejms Vat, pronalazač parne mašine 1765, čime je omogućio industrijsku revoluciju. U blizini Birmingema osnovao je prvu fabriku za izradu parnih mašina. Unaprijedio je nizom otkrića nauku o toploti. Njemu u čast mjerna jedinica za snagu nazvana je “vat”, a instrument za mjerenje električne snage “vat-metar”.
1871. – Rođen američki pilot i konstruktor aviona Orvil Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. sa bratom Vilburom, u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je trajao 59 sekundi i avion je preletio 285 metara. Braća Rajt su već 1905. konstruisala avion koji je preletio 39 kilometara. Osnovali su 1909. “Ameriken Rajt kompani” za proizvodnju aviona i iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion “signal korps prvi”.
1878. – Poslije žestokih uličnih borbi austrougarske trupe ušle u Sarajevo. Mjesec dana ranije, odlukom Berlinskog kongresa, Austro-Ugarska je dobila pravo da na 30 godina okupira BiH i u njoj “zavede red i mir”.
1883. – Rođena Francuskinja Gabrijela Koko Šanel, jedan od svjetskih “modnih diktatora” 20. vijeka, koja je skoro šest decenija suvereno vladala visokom pariskom modom.
1902. – Rođen američki pisac Ogden Neš, veoma plodan pjesnik, čija se humoristička poezija odlikuje krajnje slobodnom formom i nekonvencionalnom mišlju. Pisao je i “ozbiljnu” poeziju, u kojoj je ispoljio dubinu osjećanja i sklonost ka filozofskom posmatranju života. Djela: zbirke pjesama “Štihovi”, “Smiješna smješa Ogdena Neša”, “Ovdje sam i sam tuđinac”, “Porodični sastanak”, “Dobre namjere”, “Onamo ne možete odavde”.
1929. – Umro ruski baletski koreograf Sergej Pavlovič Djagiljev, jedan od najvećih koreografa u istoriji baleta, osnivač čuvene grupe “Ruski balet”, koja je sa izuzetnim uspjehom nastupala od 1909. do 1929. Okupio je sjajne baletske igrače, kompozitore i slikare, a briljatno izvedeni baleti pod njegovim rukovodstvom – poput “Žar-ptice”, “Petruške”, “Popodneva jednog fauna”, “Posvećenja proljeća”, “Trorogog šešira” – vrhunac su baletske umjetnosti.
1936. – Španskog pisca, muzičara i slikara Federika Garsiju Lorku, jednog od najvećih liričara 20. vijeka, u Španskom građanskom ratu ubili španski fašisti. Njegove pjesme – krik protiv dehumanizacije i društvenih nepravdi – natopljene su sveobuhvatnim osjećanjem smrti i stradanja i iskazane duboko samosvojnim jezikom, premda po formi bliske nadrealističkom modelu. Djela: zbirke pjesama “Ciganski romansero”, “Pjesnik u Njujorku”, “Knjiga pjesama”, “Pjesme”, “Tamaritski divan”, poema “Kante Hondo”, tužbalica “Plač za Ignasijem Sanćesom Mehijasom”, drame “Leptirove čarolije”, “Marijana Pineda”, “Čudesna obućarka”, “Don Kristobalovo malo pozorište”, “LJubav don Perlimplina”, “Belise u njihovom vrtu”, “Donja Rosita neudata”, “Krvava svadba”, “Jerma”, “Dom Bernarde Albe”.
1942. – Britanske i kanadske trupe izvele su desant kod Dipea u Francuskoj, pokušavajući da unište njemačka postrojenja obalske odbrane i potisnu Nijemce, ali je poduhvat katastrofalno okončan. Od oko 6.000 savezničkih vojnika samo 2.500 se vratilo, a ostali su poginuli ili zarobljeni.
1945. – U Vijetnamu pod rukovodstvom Ho Ši Mina otpočela “avgustovska revolucija” protiv francuskih kolonijalnih trupa, prva etapa oružanog otpora vijetnamskog naroda, koja je poslije samo dvije sedmice omogućila proglašenje Demokratske Republike Vijetnam. Francuska je odbila da prizna tu državu, ali je Sjeverni Vijetnam stekao nezavisnost 1954. zahvaljujući vojnim pobjedama oslobodilačkog pokreta “Vijetmin”.
1953. – U vojnom udaru, koji su organizovali Amerikanci, zbačen je iranski premijer Mohamad Mosadek i šah Mohamad Reza Pahlavi se vratio u zemlju.
1960. – Sovjetski satelit “sputnjik 5” lansiran u orbitu oko Zemlje, noseći pse “Belku” i “Strelku”.
1966. – U istočnoj Turskoj u zemljotresu poginulo više od 2.000 ljudi.
1974. – Ambasador SAD na Kipru Rodžer Dejvis ubijen tokom antiameričkih demonstracija u Nikoziji.
1978. – U požaru koji su islamski teroristi podmetnuli u pozorište u iranskom gradu Abadan poginulo više od 400 ljudi.
1979. – Ruski kosmonauti Vladimir LJakov i Valerij Rjumin vratili se na Zemlju vasionskim brodom “sojuz 34” poslije rekordnih 175 dana provedenih u svemiru.
1980. – U požaru, koji je prilikom prinudnog slijetanja na aerodrom u Rijadu zahvatio saudijski avion, poginuo 301 putnik i član posade.
1983. – Umro jugoslovenski državnik Aleksandar Ranković, potpredsjednik SFRJ i član najužeg rukovodstva vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije do smjenjivanja sa svih funkcija 1966. godine. Poslije zavođenja Šestojanuarske diktature 1929. osuđen je na šest godina robije zbog ilegalne komunističke aktivnosti, a 1940. je postao član Politbiroa Komunističke partije Jugoslavije. U Drugom svjetskom ratu je rukovodio pripremama za ustanak protiv okupatorske njemačke vojske i nacistička policija Gestapo ga je uhapsila u Beogradu krajem jula 1941. Poslije hapšenja je zvjerski mučen i potom prebačen u bolnicu radi liječenja, gde je držan pod stražom, ali su ga oslobodili, smjelom akcijom, beogradski skojevci. Kao organizacioni sekretar KPJ i član Vrhovnog štaba partizanskih jedinica osnovao je 1944. službu bezbjednosti pod nazivom Odjeljenje za zaštitu naroda (OZNA). Poslije rata bio je ministar unutrašnjih poslova i potpredsjednik savezne vlade. U političkom obračunu s njim, na Četvrtom plenumu Centralnog komiteta SKJ 1966. na Brionima, jugoslovenski predsjednik Josip Broz ga je optužio za zloupotrebe Službe državne bezbjednosti i “grupašku i antipartijsku djelatnost” i lišen je svih funkcija, mada javnosti nisu predočeni uvjerljivi dokazi na osnovu kojih je eliminisan iz političkog života.
1991. – Pokušan državni udar protiv sovjetskog predsjednika Mihaila Gorbačova. Ukazom potpredsjednika SSSR Genadija Janajeva s vlasti je skinut Gorbačov, s obrazloženjem da “zbog zdravstvenih razloga nije u mogućnosti da izvršava obaveze predsjednika SSSR”.
1994. – Umro američki hemičar Linus Karl Pauling, dobitnik Nobelove nagrade za hemiju 1954. i Nobelove nagrade za mir 1962. Prvu je dobio za primjenu kvantne mehanike u istraživanju strukture molekula, a drugu za uporno nastojanje da se uspostavi međunarodna kontrola nuklearnog oružja i zabrane probe atomskih bombi.
1996. – Šest ruskih, francuskih i američkih kosmonauta susrelo se na Međunarodnoj kosmičkoj stanici “Mir”, uključujući Klodi Andre Deze, prvu Francuskinju u kosmosu, koja je tog dana na tu rusku kosmičku stanicu lansirana ruskom raketom “sojuz-U”.
2003. – Od eksplozije kamiona bombe u štabu UN u Bagdadu poginuluo 23 ljudi, uključujući specijalnog izaslanika UN za Irak Serđa Vijera de Mela /55/, a više desetina povrijeđeno. Odgovornost za napad, dva dana kasnije, preuzela do tada nepoznata islamistička grupa koja sebe naziva “Naoružana prethodnica druge Muhamedove armije”.
– Danas je Preobraženje – dan kada se, prema hrišćanskom predanju, Isus Hristos na visokoj gori Tavor preobrazio pred apostolima Petrom, Jakovom i Jovanom. “Njegovo lice zasijalo je kao sunce, a haljine njegove postadoše bijele kao snijeg”, kaže predanje. U crkvama se tog dana osvećuje grožđe, a u narodu postoji vjerovanje da to voće ne treba jesti prije Preobraženja. Od tog dana obično prestaju velike vrućine, a noći postaju svježije, pa je i nastala izreka da se od tada “preobražava i gora i voda”.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
