Danas je petak, 17. maj, 137. dan 2019. Do kraja godine ima 228 dana.
1395. – Kraljević Marko – prema oskudnim istorijskim podacima – poginuo na Rovinama kao turski vazal u bici protiv vlaškog vojvode Mirče. Kao najstariji sin i nasljednik kralja Vukašina Mrnjavčevića, poslije očeve pogibije 1371. u Maričkoj bici protiv Turaka, nastavio je da vlada srpskim oblastima oko Prizrena, Skoplja i Prilepa. Pouzdanih podataka o njegovom životu i vladavini gotovo da nema, ali je u narodnim pjesmama idealizovan kao uzor junaštva, viteštva i čestitosti, kao zaštitnik nejakih od zuluma i nasilja. On je najpopularniji lik srpskih narodnih pjesama.
1510. – Umro italijanski slikar Sandro Botičeli, koji je radio religiozne i alegorijske kompozicije, a posebno je poznat po likovima Bogorodice s malim Hristom. Njegov crtež je elegantan i uznemiren, likovi idealizovani, a cijelo djelo prožeto melanholijom i lirskim raspoloženjem. Djela: “Poklonjenje kraljeva”, “Proljeće”, “Rođenje Venere” i ilustracije za “Božanstvenu komediju” Dantea Aligijerija.
1749. – Rođen engleski ljekar Edvard Džener, pronalazač vakcine protiv velikih boginja, čime je utemeljio modernu imunologiju. Uočio je da ljudi zaraženi kravljim boginjama ne dobijaju velike boginje ni u vrijeme epidemija. Poslije dvije decenije rada u maju 1796. godine uspješno je vakcinisao jednog osmogodišnjeg dječaka. Njegova vakcina je ubrzo u cijelom svijetu prihvaćena kao pouzdana zaštita od smrtonosnih velikih boginja.
1809. – Francuski car Napoleon Prvi izdao dekret kojim je prisvojio papske teritorije.
1838. – Umro francuski sveštenik i diplomata Šarl Moris de Taljeran Perigor, vješt i beskrupolozan političar. Kao predstavnik trećeg staleža i predsjednik Ustavotvorne skupštine, koja je zasjedala od 1789. do 1791. godine, izdejstvovao je da skupština sekularizuje crkvena imanja i pretvori ih u nacionalna dobra. Tokom Francuske revolucije postajao je sve umjereniji i emigrirao je poslije proglašenja republike 1792. Vratio se 1796. i u vrijeme Direktorijuma i vladavine cara Napoleona Prvog bio je šef diplomatije. Predviđajući Napoleonov slom, izdao je gospodara i stupio u kontakt s ruskim carem Aleksandrom Prvim i austrijskim kancelarom Klemensom Meternihom. U prvom periodu Restauracije bio je 1814. i 1815. predsjednik vlade, a u vrijeme Julske monarhije ambasador u Londonu od 1830. do 1834.
1866. – Umro francuski kompozitor Erik Sati, protivnik impresionizma i pobornik specifičnog uprošćenog muzičkog izraza. Posebno je gajio humor i grotesku. Djela: balet “Priroda”, klavirske kompozicije “Hladni komadi”, “Osušeni embrioni”, “Tri komada u obliku kruške”.
1900. – Rođen iranski vjerski vođa ajatolah Ruholah Homeini, koji se 1979, poslije zbacivanja šaha Mohameda Reze Pahlavija, vratio u Iran iz izbjeglištva. Vladao je do smrti 1989, uspostavio sistem teokratske diktature i insistirao na širenju islamske revolucije, što je podrazumijevalo i podršku islamskim teroristima širom svijeta.
1911. – Rođena američka filmska glumica irskog porijekla Morin O’Saliven, poznata po ulogama Tarzanove partnerke Džejn u seriji filmova s Džonijem Vajsmilerom. Filmovi: “Tarzan i njegova drugarica”, “Tarzan i njegov sin”, “Tarzanova najveća avantura”, “Tarzan u Njujorku”, “Visoki čovjek”, “Dejvid Koperfild”, “Ana Karenjina”, “Braća Marks na trkama”, “Kardinal Rišelje”, “Ponos i predrasude”.
1917. – Umro srpski vojskovođa i vojvoda Radomir Putnik, koji se kao sjajan strateg posebno istakao u balkanskim ratovima i u Prvom svjetskom ratu, učesnik svih ratova Srbije od 1876. do 1916. U dva srpsko-turska rata od 1876. do 1878. komandovao je Rudničkom brigadom i Veterničkim odredom, jedinicama koje su se istakle u borbama na Javoru, Krevetu, Velikom Šiljegovcu, Đunisu, oko Pirota i u oslobađanju Niša, Vranja i Gnjilana. U srpsko-bugarskom ratu 1885. bio je načelnik Štaba Dunavske divizije, a 1890. je postavljen za pomoćnika načelnika Generalštaba. Tada je u program obuke starješina uveo rješavanje taktičkih zadataka na Višoj školi Vojne akademije, u kojoj je predavao taktiku i generalštabnu službu. Komanda nad Šumadijskom divizijskom oblašću povjerena mu je 1893, ali mu je 1895. oduzeta i 1896. je penzionisan pod sumnjom da sarađuje s Radikalnom strankom. Reaktiviran je 1903. poslije ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i od tada je kao načelnik Generalštaba i ministar vojske 1904, zatim od 1906. do 1908. i 1912. rukovodio ratnim pripremama. Umnogome zahvaljujući njemu, srpska vojska je naoružana brzometnim oružjem i teškom artiljerijom, utvrđena je njena doktrina, povećan je i obučen rezervni starešinski kadar, otvorene su oficirske škole rodova, obučeno više generacija generalštabnih oficira, izrađeni su ratni planovi i propisani postupci mobilizacije. U Prvom balkanskom ratu je kao načelnik Štaba Vrhovne komande znatno doprinio pobjedi srpskih armija u neočekivanom sudaru s turskom vojskom u Kumanovskoj, a zatim u Bitoljskoj bici u oktobru i novembru 1912. U Drugom balkanskom ratu 1913. pravovremeno je rasporedio i pripremio vojsku, predvidjevši bugarski napad, što je bilo odlučujuće za trijumf u Bregalničkoj bici. U Prvom svjetskom ratu 1914. vještim manevrisanjem i grupisanjem glavnine srpskih snaga doprinio je slamanju nadmoćnih austrougarskih trupa u Cerskoj i Kolubarskoj bici. Rukovodio je povlačenjem srpske vojske 1915, osujetivši nizom manevara namjeru njemačke Vrhovne komande da je u sadejstvu s bugarskim i austrougarskim trupama opkoli i uništi, ali su ga prethodno saveznici – pogrešno procijenivši situaciju – onemogućili da ofanzivom spriječi Bugarsku da stupi u rat na strani Centralnih sila. U toku povlačenja srpske vojske teško je obolio i upućen je na liječenje u Francusku, gdje je umro.
1935. – Umro francuski kompozitor Pol Dika, profesor Pariskog konzervatorijuma, koji se inspirisao klasičnom tradicijom, obogativši je uticajem kasnoromantičara i impresionista. Djela: orkestarski skerco “Čarobnjakov učenik”, opera “Arijadna i Plavobradi”, koreografska poema “Peri”.
1940. – Nacistička Njemačka u Drugom svjetskom ratu okupirala glavni grad Belgije – Brisel.
1946. – Zbog saradnje sa njemačkim nacistima, premijer Rumunije u Drugom svjetskom ratu Mitri Antonesku osuđen na smrt.
1954. – Vrhovni sud SAD osporio pravilo iz 1896. da obrazovanje treba da bude “odvojeno ali jednako”, čime je odbačena rasna segregacija u državnom školskom sistemu.
1957. – Egipat zabranio izraelskim trgovačkim brodovima da prolaze kroz Suecki kanal.
1965. – Između SAD i Velike Britanije obavljen prvi transatlantski TV prenos programa u boji. Američki komercijalni telekomunikacioni satelit “Erli Bird” prenosio je emisiju američke TV mreže NBC “Novi pogled na staru Englesku”.
1974. – Od tri eksplozije automobila bombi u centru Dablina poginulo 32 i ranjeno više stotina ljudi.
1987. – Irački ratni avion “F-I miraž” ispalio dvije “egzoset” rakete na američki vojni brod “Stark”, koji je patrolirao Zalivom, usmrtivši 37 i ranivši 62 mornara.
1991. – Ruska Federacija nezavisnih sindikata odbacila odluku sovjetskog predsjednika Mihaila Gorbačova o zabrani štrajkova.
1992. – U sarajevskom naselju Pofalići muslimani ubili više od 200 Srba i zapalili njihove kuće. Istovremeno, iz naselja Otes i Stup građani hrvatske nacionalnosti masovno su iselili zbog pokušaja muslimana da ih prisilno mobilišu u vojsku.
1994. – Njegova svetost patrijarh moskovski i cijele Rusije Aleksij Drugi, Njegova svetost patrijarh srpski gospodin Pavle i zagrebački nadbiskup kardinal Franjo Kuharić potpisali “Sarajevsku deklaraciju,” u kojoj pozivaju na mirno rješavanje sporova, dostojanstvo, slobodu i prava svih naroda.
1994. – U Malaviju održani prvi višepartijski izbori, na kojima je vlast izgubio predsjednik Kamuzu Banda, koji je tri decenije diktatorski upravljao tom afričkom državom.
1995. – Bježeći ispred hrvatske ofanzive, oko 270 Srba iz opština Pakrac i Okučani uspjelo preći na teritoriju Republike Srpske. Zbog žestokih napada muslimanskih jedinica, istog dana u srpske opštine Bihać i Petrovac izbjeglo nekoliko hiljada žena, djece i starih osoba.
1995. – Pobjednik predsjedničkih izbora u Francuskoj Žak Širak preuzeo dužnost šefa države, obećavši da će uliti nov elan naciji razdiranoj nejednakošću i nezaposlenošću.
1997. – U Kinšasi, glavnom gradu Zaira, ušle pobunjeničke snage, čiji je vođa Loran Kabila preuzeo vlast kao novi šef države, dan poslije bjekstva iz Kinšase predsjednika Mobutua Sese Seka. Kabila je objavio da je naziv Zaira promijenjen u Demokratska Republika Kongo.
1998. – Pripadnici separatističkog pokreta “Tamilskih tigrova” ubili Sarodžinija Jogesvarana, gradonačelnika Džafne, grada na sjeveru Šri Lanke.
1999. – Izbore u Izraelu dobio vođa Laburističke partije Ehud Barak, čime je okončana trogodišnja vladavina premijera Benjamina Netanjahua, lidera desničarskog Likuda, što je označilo novi podstrek mirovnom sporazumu Izraela s Palestincima.
2014. – Vlada Republike Srpske proglasila vanrednu situaciju na teritoriji cijele Republike zbog nezapamćenih katastrofalnih poplava koje su zahvatile gradove oko rijeka Bosne, Drine i Save. U poplavi su najviše stradali Doboj, Šamac, Bijeljina, Lopare, Čelinac, Banjaluka, Srbac, Pelagićevo, Brčko, Modriča, Šekovići. Svjetska banka procijenila je da je načinjena šteta od 1,1 milijardu evra.
Foto: N.N.
Izvor: Nezavisne
