Danas je subota, 14. septembar, 257. dan 2019. Do kraja godine ima 108 dana.
1219. – Proglašena autokefalnost Srpske pravoslavne crkve, koju je kod romejskog cara Teodora Prvog Laskarisa i nikejskog patrijarha Manojla Prvog Haritopula izdejstvovao Sava Nemanjić, potom prvi srpski arhiepiskop sa sjedištem u manastiru Žiča. Car Stefan Dušan Nemanjić je 1346. uzdigao srpsku crkvu na rang patrijaršije.
1262. – Snage kastiljanskog kralja Alfonsa Desetog Učenog zauzele su luku Kadis na obali Atlantskog okeana, okončavši petovjekovnu mavarsku okupaciju grada.
1321. – Umro italijanski pisac, filozof i politički mislilac Alegijeri Durante, poznat kao Dante Aligijeri, najveći italijanski pjesnik, koji je sintetizovao italijansku kulturu 12. i 13. vijeka. Izučavao je jezike, pravo i filozofiju, a bavio se i politikom, zbog čega je 1302. doživotno protjeran iz rodne Firence. U nju je odbio da se vrati kad je 1316. pomilovan, pa je umro u izgnanstvu u Raveni. U djelu “Božanstvena komedija”, najuzvišenijem spjevu o ljudskoj tragediji i nagovještaju svijeta renesanse, na više mjesta je pomenuo Srbe i srpskog kralja Stefana Milutina Nemanjića. Ostala djela: autobiografija “Novi život”, u kojoj je opisao veliku ljubav prema Beatriči, “O narodnom govoru”, filozofski spis “Gozba”.
1523. – Umro papa Adrijan Šesti, jedini Holanđanin poglavar Rimokatoličke crkve u njenoj istoriji. Njegov pontifikat trajao je nepune dvije godine, pa nije uspio da ostvari zamisao o ujedinjenju evropskih zemalja u ratu protiv Otomanskog carstva.
1547. – Rođen holandski državnik Johan fan Oldenbarnevelt, otac moderne holandske države. Zajedno s Vilemom Prvim “Ćutljivim” od Oranža, vladarom novostvorene protestantske republike Ujedinjenih Provincija Nizozemske, predvodio je krajem 16. vijeka pobunu protiv okupatora Španaca koji su silom naturali rimokatolicizam. Odlučujuće je doprinio ekonomskom procvatu Holandije, njenoj trgovinskoj ekspanziji i osnivanju Holandske istočnoindijske kompanije, ali je njegov umjereni protestantizam toliko zasmetao Vilemovom sinu princu Morisu od Nasaua da ga je uhapsio pod optužbom za religioznu subverziju i 1619. pogubio, što istoričari smatraju najtamnijom mrljom rane holandske istorije.
1752. – Velika Britanija i njene kolonije prihvatile Gregorijanski kalendar.
1812. – Francuski car Napoleon Prvi Bonaparta ušao u Moskvu, koju su Rusi u povlačenju zapalili, spriječivši zimovanje i snabdijevanje njegovih trupa.
1829. – Poslije poraza u ratu koji je 1828. započela protiv Rusije Turska je u Adrijanopolju potpisala mirovni ugovor kojim je Rusiji prepustila deltu Dunava i kavkasku crnomorsku obalu. Na osnovu Jedrenskog mira 1830. je Srbija dobila hatišerif o samoupravi, a Grčka nezavisnost.
1851. – Umro američki pisac Džejms Fenimor Kuper, začetnik istorijskog romana u američkoj literaturi. Izgradio je tip pionira na indijanskoj granici, časnog, usamljenog ali odanog heroja – prauzora mnogih junaka u američkoj književnosti i u filmovima o Divljem zapadu. Uticao je i na mnoge evropske pisce pustolovnih romana. Djela: romani “Špijun”, “Pilot”, “Bravo”, “Indijanci”, ciklus romana “Priče o Kožnoj Čarapi”.
1852. – Rođen srpski pisac Simo Matavulj, član Srpske kraljevske akademije, jedan od najistaknutijih predstavnika srpskog realizma. Pisao je bogatim i sočnim jezikom pripovijetke iz crnogorskog, dalmatinskog i beogradskog života, romane i drame. U djelima iz zavičajnog primorskog života iskazao je veliki dar posmatranja, živopisnog slikanja sredine i ljudi, s potresnim svjedočanstvima patnji pravoslavnih Srba u Zagori i Dalmaciji i njihovom opiranju agresivnim nastojanjima rimokatoličke crkve da im nametne tuđu vjeru. Prevodio je francuske pisce Anrija Renea Albera Gi de Mopasana, Emila Zolu, Žana Batista Poklena Molijera. Djela: romani “Bakonja fra Brne”, “Uskok”, zbirke pripovjedaka “Iz primorskog života”, “S mora i planine”, “Beogradske priče”.
1852. – Umro engleski vojskovođa i državnik feldmaršal Artur Velzli Velington, koji se proslavio ratovima protiv francuskog cara Napoleona Prvog Bonaparte. Kad se Napoleon 1815. vratio na vlast, postao je vrhovni saveznički komandant i porazio ga 18. juna 1815. kod Vaterloa. Kao premijer od 1828. do 1830. opirao se izbornoj reformi.
1886. – Rođen češki diplomata Jan Garig Masarik, šef čehoslovačke diplomatije od 1940, potom od 1945. do 1948, sin prvog predsjednika Čehoslovačke Tomaša Masarika. U martu 1948. je izvršio samoubistvo – kako je zvanično saopšteno. Motivi tog čina predratnog ambasadora Čehoslovačke u SAD i Velikoj Britaniji nisu rasvijetljeni, ali se znalo da nije bio naklonjen komunističkom režimu koji je preuzimao vlast.
1911. – Ruski premijer Petar Arkadijevič Stolipin smrtno je ranjen u atentatu u pozorištu u Kijevu i umro je četiri dana kasnije. Kao šef vlade od 1906. ekonomskim reformama je preporodio rusku privredu i istovremeno veoma oštrim metodama suzbijao boljševike.
1914. – General Erih fon Falkenhajn je u Prvom svjetskom ratu zamijenio generala Helmuta von Moltkea na mjestu načelnika štaba njemačke Vrhovne komande.
1927. – U automobilskoj nesreći poginula američka igračica Isidora Dankan, jedna od najznačajnijih balerina 20. vijeka, začetnik modernog baletskog pravca u kojem slobodno oblikovan igrački pokret izražava emocije. Napisala je više članaka i rasprava o baletu i autobiografiju “Moj život”.
1937. – Umro češki državnik i filozof Tomaš Garig Masarik, prvi predsjednik Čehoslovačke od 1918. do 1935. i profesor Praškog univerziteta. Od 1907. se kao poslanik u parlamentu Austro-Ugarske borio protiv režima Habsburške monarhije. Protivio se agresivnoj austrugarskoj politici na Balkanu i aneksiji Bosne i Hercegovine i znatno uticao na jugoslovensku nacionalističku omladinu pred Prvi svjetski rat. Djela: “Socijalno pitanje – filozofske i sociološke osnove marksizma”, “Samoubistvo kao socijalna masovna pojava moderne civilizacije”, “Principi morala Dejvida Hjuma”, “Osnove konkretne logike”, “Ideali humaniteta”, “Najnovija filozofija religije”.
1939. – Helikopter “VS-300” ruskog konstruktora Igora Ivanoviča Sikorskog, koji je emigrirao u SAD, izveo je prvi uspješan helikopterski let u istoriji vazduhoplovstva.
1959. – Sovjetska “Luna 2” postala je prvi vasionski brod koji se spustio na Mjesec.
1960. – U Bagdadu okončan sastanak predstavnika zemalja proizvođača nafte na kojem je donesena odluka o osnivanju Organizacije zemalja izvoznika nafte.
1982. – Dan poslije automobilske nesreće umrla je princeza Grejs od Monaka – bivša američka filmska glumica Grejs Keli. Filmovi: “Tačno u podne”, “Provincijalka” /nagrada “Oskar”/, “Pozovi M radi ubistva”, “Visoko društvo”, “Dvorišni prozor”.
1982. – Od eksplozije bombe, koju su u sjedište hrišćanske partije Falange podmetnuli islamski teroristi, poginuo je predsjednik Libana Bešir Džemail i još 20 ljudi.
1995. – Ruski predsjednik Boris Nikolajevič Jeljcin odbio da potpiše zakone Državne dume kojima bi se Rusija odrekla primjene sankcija protiv Jugoslavije i uvela ih protiv Hrvatske.
1996. – Kambodžanski kralj Norodom Sihanuk objavio formalni oprost jednom od vođa maoističke organizacije Crvenih Kmera Jengu Sariju zbog njegove uloge u periodu “polja smrti”, kada je tokom vladavine te zločinačke ljevičaske organizacije od aprila 1975. do decembra 1978. u Kambodži ubijeno između milion i dva miliona ljudi.
1997. – U sudaru američkog i njemačkog vojnog aviona iznad Atlantskog okeana blizu obale Namibije poginulo je svih 33 ljudi u dvije letjelice.
1997. – U požaru u rafineriji nafte u Visakapatamu na jugu Indije poginulo je najmanje 56 ljudi, a istog dana je u centralnom dijelu te zemlje poginuo 81 putnik kad se pet vagona ekspresnog voza survalo s mosta u rijeku.
1999. – Posmrtni ostaci posljednjeg bosanskog kralja Stjepana Tomaševića vraćeni iz Splita u Jajce, u obnovljeni samostan Svetog Luke.
2001. – Američki Senat ovlastio američkog predsjednika Džordža Buša da upotrijebi sva potrebna sredstva, uključujući i silu, protiv odgovornih za terorističke napade na SAD.
2007. – Zemlje članice Procesa za saradnju u jugoistočnoj Evropi /SEECP/ odlučile da sjedište Savjeta za regionalnu saradnju bude u Sarajevu.
2008. – Svih 88 putnika i članova posade poginulo kada se srušio avion ruske kompanije “Aeroflot” u regionu Urala.
2009. – Holivudski glumac Patrik Svejzi poznat po ulogama u filmovima “Prljavi ples” i “Duh”, preminuo je u 57. godini.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
