Danas je srijeda, 9. septembar, 253. dan 2020. Do kraja godine ima 113 dana.
1087. – Umro engleski kralj Vilijam Prvi, nazvan Vilijam Osvajač, prije dolaska na prijesto 1066. normanski vojvoda, prvi normanski kralj Engleske, koji je pretvorio seljake u kmetove i tako postao tvorac engleskog feudalizma. S normanskim i francuskim riterima je, uz blagoslov rimokatoličkog poglavara – pape, upao u tada pravoslavnu Englesku i 1066. u bici kod Hestingsa u južnoj Engleskoj pobijedio vojsku kralja Harolda. Potom je kao engleski monarh konfiskovao posjede anglosaksonskog plemstva i učvrstio kraljevsku vlast, kojoj je potčinio sve feudalce.
1513. – Škotski kralj Džejms Četvrti poginuo u bici protiv Engleza kod Fludena, poslije upada u pokrajinu Nortamberlend, a njegove snage su doživjele težak poraz. Na prijesto je stupio 1488, naslijedivši oca Džejmsa Trećeg koga su ubili pobunjenici. Ubrzo je skršio pobunu, obezbijedio unutrašnju stabilnost zemlje i učvrstio monarhiju, ali je za njega kobna bila obnova neprijateljstava sa Englezima, koja je kulminirala invazijom na Nortamberlend. Upamćen je i kao mecena škotskih pjesnika Vilijama Danbara i Gevina Daglasa.
1585. – Rođen francuski državnik – kardinal Arman Žan di Plesi Rišelje, koji je kao svemoćni ministar inostranih poslova i rata kralja Luja Trinaestog postavio cilj da Francusku učini prvom silom Evrope. Gradeći apsolutističku monarhiju, ograničio je uticaj rimokatoličke crkve, pape i plemstva. Ugušio je ustanak hugenota i lišio ih političkih prava, ali im je ostavio vjersku slobodu. Zemlju je uveo u Tridesetogodišnji rat da bi oslabio moć njemačkog carstva. Nastavio je kolonijalno širenje Francuske i počeo kolonizaciju u sjevernoj Americi i sjevernoj Africi. Pomagao je razvoj poljoprivrede, trgovine i prosvjete. Osnovao je 1635. godine Francusku akademiju.
1737. – Rođen italijanski ljekar i naučnik Luiđi Galvani, koji je 1789. pronašao galvanski elektricitet i nazvao ga “životinjskim magnetizmom”. Njegovo ime nose mnogi instrumenti i oznake u elektromagnetizmu i elektrotehnici.
1772. – Rođen srpski pisac i glumac Joakim Vujić, otac srpskog pozorišta. Gimnaziju je učio u Kaloči i Segedinu, prava u Požunu (Bratislava), dosta je putovao učeći strane jezike. Prva “teatralna predstavlenija” je priredio u Pešti, Baji i Segedinu između 1813. i 1815, a u Zemunu 1823. U Srbiji je s prekidima boravio od 1833. do smrti 1847. i kao “knjaževsko-serbskog teatra direktor” osnovao je 1834. i 1836. prve pozorišne trupe u Kragujevcu i Beogradu. Bio je protivnik jezičke reforme Vuka Stefanovića Karadžića. Napisao je “Putešestvija” i 21 dramsko djelo, uključujući “Kreštalicu”, “Fernanda i Jariku” i “LJubovnaju zavist čerez jedne cipele”.
1828. – Rođen ruski pisac Lav Nikolajevič Tolstoj, velikan svjetske književnosti koji je posjedovao ogromnu i originalnu stvaralačku snagu. Prva djela je napisao na Kavkazu, gdje se kao dobrovoljac borio protiv Turaka. Poslije Krimskog rata, u kojem je bio oficir, povukao se na imanje u Jasnu Poljanu. Razobličavao je teško društveno stanje u Rusiji, pisao protiv brakova sklapanih radi interesa, nepravednih sudova, rata, licemerja Crkve, eksploatatorskog plemstva, carskog samodržavlja i terora. Slikao je nenadmašno stravičnu bijedu seljaka i sve vidove nasilja. Zbog realnog prikazivanja života dolazio je u sukob sa vlastima i sa Ruskom pravoslavnom crkvom, koja ga je ekskomunicirala. Umro je 1910. odbivši prethodno da se izmiri sa Crkvom. Djela: romani “Rat i mir”, “Vaskrsenje”, “Ana Karenjina”, pripovijetke “Sevastopoljske priče”, “Kozaci”, “Otac Sergije”, “Krojcerova sonata”, “Hadži-Murat”, “Narodne priče”, drame “Živi leš”, “Carstvo mraka”, “Svjetlost u tami svijetli”, studije “Šta je umjetnost”, “Moja ispovijest”, “U čemu je moja vjera”, “Ne mogu da ćutim!”, “Pa, šta da radimo?”, memoari “Djetinjstvo”, “Dječaštvo”, “Mladost”.
1835. – U Francuskoj izglasani tzv. “septembarski zakoni” radi suzbijanja radikalnih pokreta i zavođenja cenzure štampe.
1898. – Umro francuski pisac Stefan Malarme, preteča simbolista, čije se pjesme odlikuju sugestivnom muzikalnošću stihova. Znatno je uticao na francusku poeziju. Djela: “Popodne jednog fauna”, “Pjesme i proza”.
1901. – Umro francuski slikar i grafičar Anri Tuluz Lotrek, majstor litografije, jedan od velikana francuskog impresionizma 19. vijeka. U krugu boema na Monmartru bio je stalni posjetilac kabarea, plesnih lokala, cirkusa i javnih kuća, što su bili motivi njegovih ulja i gvaševa. Njegovi crteži su izrazito jakog kolorita, a naturalizam erotskih scena nije nikada lascivan ili senzacionalistički.
1914. – Uspješnom kontraofanzivom francuskih trupa, potpomognutih britanskim ekspedicionim korpusom, u Prvom svjetskom ratu je poslije četiri dana teških borbi okončana prva velika bitka na rijeci Marni u Francuskoj, tokom koje su ukupni njemački gubici procijenjeni na 800.000 ljudi.
1944. – Dan poslije prodora sovjetskih trupa u Drugom svjetskom ratu kapitulirala je fašistička Bugarska i umjesto monarhofašističkog režima formirana je prokomunistička vlada Otečestvenog fronta. Umjesto zbačenog Konstantina Muravjeva premijer je postao Kimon Georgiev.
1945. – Trupe SAD se na kraju Drugog svjetskog rata iskrcale u Južnoj Koreji, sovjetske su od Japana preuzele Sjevernu Koreju, a 38. paralela je postala linija podjele dviju korejskih država.
1948. – Poslije povlačenja sovjetske vojske na sjeveru korejskog poluostrva proglašena Narodna Demokratska Republika Koreja.
1976. – Umro kineski revolucionar i državnik Mao Ce Tung, jedan od osnivača Komunističke partije Kine, koji je 1949. u Pekingu proglasio Narodnu Republiku Kinu. Prve jedinice Crvene armije je stvorio s Ču Deom 1931, a rukovođenje partijom je preuzeo 1935. U oktobru 1934. s Čuom je poveo “Dugi marš” svojih jedinica, što se pokazalo odlučujućim u građanskom ratu protiv pristalica Čang Kaj Šeka i u borbama protiv japanske okupacione armije. Krajem pedesetih i početkom šezdesetih godina 20. vijeka priklonio se dogmatskoj politici koja je kulminirala u Kulturnoj revoluciji.
1991. – Sovjetska republika Tadžikistan proglasila nezavisnost.
1993. – Izrael i PLO sporazumjeli se o međusobnom priznavanju.
1995. – Avioni NATO pakta počeli drugu seriju bombardovanja Republike Srpske.
1995. – Sa američkog broda “Normandija” u Jadranskom moru lansirano 13 krstarećih raketa tipa “tomahavk” na ciljeve u okolini Banjaluke, dok je istovremeno avijacija NATO-a uništila radio-relejni toranj na Majevici, čime je nastavljeno sistematsko uništavanje telekomunikacionih sistema u Republici Srpskoj.
1996. – U tajfunu koji je pogodio priobalna područja ekonomski najrazvijenije kineske provincije Guangdong poginulo više od 130 ljudi.
1999. – Rumunija zabranila jugoslovenskim brodovima plovidbu rumunskim vodama.
2001. – Jugoslovenski reprezentativci osvojili prvenstvo Evrope u košarci, na drugom mjestu Turska, a na trećem Španija.
2003. – Slovenija ukinula obavezno služenje vojnog roka.
2003. – Umro američki naučnik Edvard Teler, jedan od tvoraca hidrogenske bombe i jedan od učesnika u projektu Menheten koji je doveo do proizvodnje atomske bombe tokom Drugog svjetskog rata.
2008. – Na lokalitetu Skelani u opštini Srebrenica arheolozi otkrili ostatke rimske arhitekture.
2010. – U Buenos Airesu umro danski šahista Jergen Bent Larsen. Larsen se četiri puta borio za naslov svjetskog prvaka – 1965, 1968, 1971. i 1977. godine. Igrao je protiv Borisa Spaskog i Bobija Fišera, koji su 1972. godine bili protagonisti najvećeg šahovskog dvoboja ikada odigranog u istoriji.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
