Danas je ponedjeljak, 24. jul, 205. dan 2023. Do kraja godine ima 160 dana.
1567. – Škotsku kraljicu Mariju Stjuart nezadovoljno plemstvo primoralo da abdicira zbog toga što je protestantskoj Škotskoj pokušala da nametne rimokatoličku politiku.
1704. – Britanske snage pod komandom admirala DŽordža Ruka preotele Gibraltar od Španaca.
1783. – Rođen južnoamerički revolucionar, vojskovođa i državnik Simon Bolivar, najznačajnija ličnost u borbi za nezavisnost Južne Amerike od Španije, poslije mnogih vojnih pobjeda nad Špancima nazvan “El libertador de la patria” /Oslobodilac otadžbine/. Oslobodio je Venecuelu, Ekvador, Panamu i Peru i izabran za predsjednika Kolumbije i Bolivije, koja je po njemu dobila ime. NJegovu životnu zamisao – osnivanje federacije južnoameričkih republika omela su trvenja vladajućih slojeva i otpor SAD i Velike Britanije. Optužen za namjeru da se proglasi monarhom, povukao se s vlasti 1930. i ubrzo umro.
1799. – Francuske trupe generala Napoleona Bonaparte potukle Turke kod Abukira u Egiptu.
1802. – Rođen francuski pisac Aleksandar Dima – otac, jedan od začetnika feljtonističkog romana. Sam ili uz pomoć mnogobrojnih saradnika napisao skoro 300 djela, punih života i zanimljivih preokreta, čija kompozicija, živ dijalog i slikoviti opisi privlače i sada čitalačku publiku širom svijeta. Prvo se istakao romantičnim dramama “Anri Treći i njegov dvor”, “Antoni”, “Kula Nel”, “Kin”. Pisao je i komedije, ali je svjetsku slavu stekao mnogobrojnim slobodno obrađenim romanima sa motivima iz francuske istorije: “Tri musketara”, “Grof od Monte Krista”, “Kraljica Margo”, “Dvadeset godina poslije”, “Kraljičin đerdan”, “Crna lala”.
1804. – Srpska potjera, predvođena bimbašom /kasnije vojvodom/ Milenkom Stojkovićem na dunavskom ostrvu Ada Kale uhapsila i pogubila dahije Aganliju, Kučuk Aliju, Mula-Jusufa i Mehmeda Fočića, koji su prethodno sječom knezova zapalili iskru Prvog srpskog ustanka. Vlasti u Istambulu su vjerovale da su Srbi osvetom nad dahijama dobili zadovoljenje, ali su se ustanici pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa sukobili 1805. sa sultanovom vojskom.
1824. – Rezultati prvog ispitivanja javnog mnjenja u svijetu objavljeni su u američkoj državi Delaver uoči predsjedničih izbora u SAD.
1828. – Rođena Mina Karadžić, slikar i pjesnik, kćerka Vuka Stefanovića – Karadžića i supruga Alekse Vukomanovića, prvog profesora književnosti na Liceju u Beogradu. Među njenih pedesetak sačuvenih slika, mahom portreta, ističu se “Autoportret”, “Crnogorac sa kapom”, “Mladi Crnogorac”, “Djevojka sa vinovom lozom”. Prevodila je na njemački jezik srpske narodne pripovijetke i poslovice i objavila ih u Berlinu 1854. Štampala je uspomene na Branka Radičevića i ostavila zabilješke sa puta po Srbiji.
1828. – Rođen ruski pisac, književni kritičar i estetičar Nikolaj Gavrilovič Černiševski, koji je stvorio sopstveni estetički sistem i snažno uticao na rusku književnost u 19. vijeku. Zbog propagiranja ideja seljačke revolucije i utopijskog socijalizma, prognan je u Sibir. U disertaciji “Estetički odnos umjetnosti prema stvarnosti” insistirao je na društvenoj ulozi književnosti, ne zanemarujući, pri tome, analizu umjetničkih elemenata književnog djela. U romanu “Šta da se radi” vatreno je propagirao socijalističko-utopijske poglede na probleme braka, porodice, emancipacije žene i društvenih ideala. Ostala djela: “Ogledi o Gogoljevom periodu ruske književnosti”, “Književno-kritički članci”, “Rus na randevuu”.
1864. – Rođen njemački pisac Benjamin Franklin Vedekind, poznat kao Frank Vedekind, koji je ekscentričnim, ali snažnim dramama, punim ironije i cinizma, tragike i komike, grotesknih likova, drastičnih erotskih scena i uličnog žargona provocirao licemjerni građanski moral. Djela: drame “Proljećno buđenje”, “Zemaljski duh”, “Markiz fon Kajt”, “Pandorina kutija”, “Mrtvački ples”, “Muzika”, “Cenzura”, pjesme “Četiri godišnja doba”.
1883. – Kad je pokušao da prepliva brzake rijeke iznad Nijagarinih vodopada, udavio se Metju Veb, koji je 1875. prvi preplivao kanal La Manš.
1906. – Umro pisac Stevan Sremac, član Srpske kraljevske akademije, jedan od najistaknutijih realista u srpskoj književnosti. Pisao je duhovite pripovijetke iz provincijskog života, u kojem je našao starinsku atmosferu, poetsku nježnost, humorističke zaplete, a pod naslovom “Iz knjiga starostavnih” izdao je poetizovane pripovijetke iz narodne istorije. Ostala djela: drame “Ivkova slava”, “Zona Zamfirova”, romani “Pop Ćira i pop Spira”, “Vukadin”, politička satira “Luminacija na selu”.
1923. – Grčka, Turska i sile pobjednice u Prvom svjetskom ratu u Lozani potpisale konvenciju o prinudnom iseljavanju hrišćana iz Turske u Grčku i muslimanskog življa u suprotnom pravcu. Turska se odrekla svih prava na teritorije izgubljene u ratu, ali je dobila Jedrene i istočnu Trakiju, čime su definitivno određene granice turske države u njenom dijelu na evropskom kontinentu.
1943. – Savezničko vazduhoplovstvo u Drugom svjetskom ratu počelo operaciju “Gomora”, koncentrisano teško bombardovanje njemačkog lučkog grada Hamburg.
1946. – SAD izvele prvu podvodnu atomsku probu na koralskim atolima Bikini u sastavu Maršalskih ostrva u zapadnom dijelu Pacifika, čime je počela serija atomskih proba, čuvana u tajnosti do 1958. Na istom području – čije je stanovništvo prisilno iseljeno – 1954. i 1956. isprobavane su hidrogenske bombe, a posljedice visoke radijacije i sada osjećaju žitelji pacifičkih ostrva.
1957. – Umro francuski pisac, reditelj i glumac ruskog porijekla Aleksandar Žorž Gitri, poznat kao Saša Gitri, autor lakih komedija, koje je sam režirao i u njima igrao glavne uloge. Djela: komedije “Noćni čuvar”, “Lijepa svadba”, operete “Maskirana ljubav”, “Mocart”, filmovi “Kad bi Versaj progovorio”, “Roman jednog varalice”.
1967. – Francuski predsjednik Šarl de Gol u Montrealu govor završio usklikom “Živio slobodni Kvebek!” /provincija s francuskom etničkom većinom/, izazvavši skandal u kanadskoj javnosti i žestok protest premijera Lestera Pirsona, pa je šef francuske države bio primoran da skrati posjetu Kanadi.
1974. – Konstantin Karamanlis, poslije sedmogodišnje vladavine vojne hunte, obrazovao u Grčkoj prvu civilnu vladu. Proglašena opšta amnestija za sve političke zatvorenike u Grčkoj.
1974. – Umro engleski fizičar DŽejms Čedvik, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1935, koji je 1932. otkrio neutron. U Drugom svjetskom ratu je od 1943. do 1945. kao glavni britanski instruktor radio na “Menhetn projektu” razvoja atomske bombe u Los Alamosu, SAD.
1976. – Američki svemirski brod “Viking 1” spustio se na Mars, čime je počelo ispitivanje mogućnosti života na toj planeti.
1980. – Umro engleski filmski glumac Piter Selers, izuzetan komičar, majstor prerušavanja. Igrao je u seriji filmova o Pink Panteru. Ostali filmovi: “Dr Strendžlav”, “Lolita”, “Pucanj u tami”, “Šta je novo, mačkice”, “Zatvorenik Zende”, “Dobro došli, gospodine Čens”.
1981. – U kineskoj provinciji Sečuan u toku poplava poginulo više od 700 ljudi, a milion i po je ostalo bez krova nad glavom.
1991. – Umro jevrejski pisac Isak Baševis Singer, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1978, čija su djela inspirisana tradicijom i folklorom Jevreja u istočnoj Evropi, posebno u rodnoj Poljskoj, u kojoj je živio do preseljenja u SAD 1935. Djela: romani “Satana u Goraju”, “Moskatovi”, “Mađioničar iz Lublina”, “Rob”, “Imanje”, “Posjed”, “Neprijatelji ljubavna priča”, “Šoša”, zbirke priča “Gimpel luda”, “Spinoza iz Pijačne ulice”, “Kratki petak”, “Seansa i druge priče”, “Strasti”, “Stara ljubav”, memoarske knjige “U sudnici mog oca”, “Dječak u traganju za Bogom”, “Mladić u traganju za ljubavlju”, “Izgubljen u Americi”.
1993. – Centralna banka Rusije saopštila da će u okviru drastične monetarne reforme, preduzete u borbi protiv inflacije, iz opticaja povući sve novčanice štampane prije 1992.
1996. – U predgrađu glavnog grada Šri Lanke – Kolomba poginulo 57 i ranjeno više od 500 ljudi od eksplozije podmetnute u prigradski voz, za koju su optuženi tamilski pobunjenici.
2003. – Sa prištinskog aerodroma “Slatina” za Rusiju je otputovalo posljednjih 50 ruskih vojnika, čime je završena ruska mirovna misija na Balkanu.
2003. – Pripadnici crnogorske policije preuzeli su od Vojske Srbije i Crne Gore obezbjeđenje i kontrolu administritativne granice Crne Gore prema Kosmetu u mjestu Kula, kod Rožaja.
2006. – U Beču počeli razgovori o konačnom statusu Kosmeta. Predstavnici albanske strane tražili nezavisnost, a srpski tim zagovarao suštinsku autonomiju.
Foto: Ilustracija
Izvor: SRNA
