Danas je subota, 8. maj, 128. dan 2021. Do kraja godine ima 237 dana.
1429. – Predvođeni Jovankom Orleankom, Francuzi su u Stogodišnjem ratu probili sedmomjesečnu opsadu Orleana, natjeravši u bjekstvo engleske osvajače.
1794. – Na giljotini pogubljen francuski hemičar Antoan Loren Lavoazje, jedan od tvoraca moderne hemije, poslije suđenja održanog istog dana, na kojem je njega i još 27 optuženih revolucionarni sud osudio na smrt kao “zastupnika ubiranja kraljevskog poreza”. Lavoazje je otkrio da je vazduh smješa kiseonika i azota, dokazao da je voda spoj kiseonika i vodonika, utvrdio značaj kiseonika za sagorjevanje i oksidaciju, postavio Zakon o neuništivosti materije, izradio niz novih metoda za kvantitativnu hemijsku analizu. Spalivši dijamant, dokazao je da je kristalizovani ugljenik.
1815. – Na brdu LJubić kod Čačka Srbi u Drugom srpskom ustanku do nogu potukli trostruko jaču tursku vojsku. Oko 1.500 ustanika predvodili su Miloš Obrenović i Lazar Mutap, a oko 5.000 Turaka Imšir-paša, poznat kao Čaja paša. Pobjeda je ustanicima ulila silno samopouzdanje i Srbe masovno podigla na oružje.
1828. – Rođen švajcarski filantrop Žan Anri Dinan, tvorac ideje o Crvenom krstu, jedan od osnivača Međunarodnog komiteta Crvenog krsta 1863, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1901. Iskustvo iz bitke kod Solferina 1859, kad je organizovao pomoć ranjenicima, navelo ga je da 1864. predloži konvenciju prema kojoj se u ratu moraju poštedjeti bolesni i ranjeni i sanitetsko osoblje. Pao je u zaborav i bijedu i tek u dubokoj starosti doživio je priznanje za ogroman filantropski rad. Kao priznanje za izuzetnu službu u radu Crvenog krsta, 1965. je ustanovljena “Medalja Anri Dinan”, najviše odlikovanje Međunarodnog komiteta Crvenog krsta. Djela: “Sjećanje na Solferino”, “Međunarodno bratstvo i milosrđe za vrijeme rata”.
1847. – Proglašeno Ustrojenije /Ustav/ Društva srpske slovesnosti, ovaj datum se od 2006. godine obilježava kao Dan Biblioteke SANU.
1873. – Umro engleski filozof i ekonomista Džon Stjuart Mil, jedan od tvoraca liberalne političke teorije. U logici je usavršio istraživanja uzročnih odnosa među pojavama, a u etici zastupao utilitarizam, polazeći od učenja Džeremija Bentama. U ekonomiji je posljednji značajan predstavnik engleske klasične škole – poznat je po teoriji troškova proizvodnje. Njegovo najznačajnije djelo “O slobodi” na srpski je prvi preveo, napisao predgovor i objavio 1867. knez Petar Karađorđević, kasnije srpski kralj Petar Prvi. Ostala djela: “Sistem logike”, “Utilitarizam”, “O predstavničkoj vladi”, “Principi političke ekonomije”, “Ogist Kont i pozitivizam”, “Potčinjenost žena”.
1873. – Prvu knjigu o vinu na srpskom “Iskusni podrumar” u Beču je objavio Zaharije Stefanović Orfelin, u kojoj je pisao o berbi grožđa, spravljanju vina i podrumarstvu. Tvrdio je da su najbolja srpska vina manastirska, prije svih karlovačko.
1880. – Umro francuski pisac Gistav Flober, jedan od osnivača francuskog realizma, sjajan stilista. Bio je pesimista, skeptik i nepristrasan posmatrač činjenica, protivnik građanskog licemerja. Romanom “Gospođa Bovari” uznemirio je javnost i optužen je za povredu javnog morala. Ostala djela: romani “Buvar i Pekiše”, “Sentimentalno vaspitanje”, “Salambo”, “Iskušenje svetog Antonija”, dva pozorišna komada i više novela i obimna “Prepiska”.
1884. – Rođen američki državnik Hari Truman, predsjednik SAD od 1945. do 1953, upamćen po odluci da u avgustu 1945. baci atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki, u trenutku kad je Japan praktično već bio poražen u Drugom svjetskom ratu, počinivši tako najveće pojedinačne ratne zločine u istoriji čovječanstva. Šef države je postao poslije smrti Frenklina Ruzvelta. Stvorio je 1947. doktrinu o vojnoj i ekonomskoj pomoći zemljama “ugroženim komunističkim pokretima”, čime je podstakao hladni rat. Uvukao je 1950. godine SAD u korejski sukob i započeo program izgradnje vojnih baza i remilitarizacije Zapadne Njemačke. Na osnovu zakona “o očuvanju uzajamne bezbjednosti”, vlada SAD je 1951. od “Maršalovog plana” i “Trumanove doktrine” sačinila opšti plan ekspanzije Zapada i osnivanja agresivnih vojnih paktova. Tada su donijeti i propisi koji su onemogućavali radničko-sindikalno organizovanje u SAD, a njegovu vladavinu obilježila je i histerija krajnje desnice koju je predvodio republikanski senator Džozef Makarti .
1894. – Srpski fizičar Mihailo Pupin u Njujorku prijavio patent za konstruisanje aparata za telefonske i telegrafske prenose na veće udaljenosti.
1902. – U erupciji vulkana Mon Pele na Martiniku potpuno uništen grad Sen Pjer, a katastrofu je preživjelo samo dvoje od 30.000 stanovnika.
1903. – Umro francuski slikar i vajar Pol Gogen, čiji je umjetnički pogled izgrađen na protivstavu impresionističkom shvatanju slikarstva. Njegov postupak karakterišu pojednostavljeni oblici u čvrstoj konturi, široko tretirani planovi, bogata hromatska skala, jaki kontrasti boja, ukidanje perspektive. Tako nastala sintetička forma, mirna, robustna i monumentalna, natopljena je poezijom čiste čulnosti, a tema je najčešće egzotičan svet domorodaca tahićanskog ostrva Fatu-Iva, među kojima je i umro. Najznačajnije slike je uradio tokom dva boravka na Tahitiju, gdje je pobjegao od civilizacije – “Ćeretanje”, “Dvije djevojke s Tahitija”, “Materinstvo”, “Bijeli konj”, “Plemkinja”…
1921. – U Švedskoj ukinuta smrtna kazna.
1931. – Počela izgradnja crkve Svetog Marka u Beogradu.
1941. – Umrla Natalija Obrenović, knjeginja i kraljica, supruga kralja Milana Obrenovića.
1944. – Sovjetske jedinice u Drugom svjetskom ratu oslobodile Sevastopolj, izbacivši Nijemce iz te strateški važne crnomorske luke na poluostrvu Krim.
1945. – Sovjetske trupe u Drugom svjetskom ratu oslobodile cijelu teritoriju Čehoslovačke.
1952. – Na Prvoj međunarodnoj konferenciji novinara u Briselu osnovana Međunarodna federacija novinara.
1984. – Sovjetski olimpijski komitet odlučio da bojkotuje Olimpijske igre u Los Anđelesu, optuživši vladu SAD za kršenje Olimpijske povelje.
1988. – Održan 1. “Beogradski maraton”.
1992. – Predsjedništvo Jugoslavije usvojilo ostavku načelnika Generalštaba oružanih snaga Jugoslovije i vršioca dužnosti saveznog sekretara za narodnu odbranu general-pukovnika Blagoja Adžića i za načelnika Generalštaba imenovalo general-pukovnika Životu Panića. Smijenjen je i komandant Druge armijske oblasti general-pukovnik Milutin Kukanjac i penzionisano 38 generala.
1992. – Umro ruski pozorišni reditelj i glumac Sergej Vladimirovič Obrascov, jedan od utemeljivača parodijsko-satiričnog žanra minijatura i romansi s lutkama i osnivač Državnog centralnog pozorišta lutaka, jedinstvenog u svijetu. Stvaralac inventivnog duha i bogate mašte, režirao je više od 50 lutkarskih predstava koje se smatraju antologijskim djelima tog pozorišnog žanra, poput “Čarobne Aladinove lampe”, “Neobičnog koncerta”, “2:0 za nas”, “Đavoljeg mlina”.
1994. – Mađarska socijalistička partija Đule Horna na parlamentarnim izborima nadmoćno pobijedila dotad vladajuću stranku Slobodnih demokrata.
1995. – Francuski predsjednik Fransoa Miteran i lideri 80 zemalja obilježili su na svečanosti u Parizu pola vijeka od završetka Drugog svjetskog rata.
1996. – Umro Luis Migel Lukas Domingen, vjerovatno najbolji svjetski borac sa bikovima u 20. vijeku, čija je vještina inspirisala američkog pisca Ernesta Hemingveja.
1999. – Avioni NATO-a do temelja srušili zgradu glavne pošte u centru Užica, već oštećenu prilikom napada 16 dana ranije, a prilikom bombardovanja civilnih ciljeva u Nišu ubijene su dvije osobe.
2001. – SR Jugoslavija primljena u članstvo Svjetske banke.
2001. – Papa Jovan Pavle Drugi okončao posjetu Siriji, čime je postao prvi papa koji je ušao u džamiju.
2009. – Branimir Glavaš, prvooptuženi u sudskom procesu za ratni zločin nad civilima srpske nacionalnosti u Osijeku 1991. godine, osuđen pred Županijskim sudu u Zagrebu na 10 godina zatvora. Dan nakon izricanja presude Glavaš je iz Hrvatske pobjegao u BiH. Januara 2015. Ustavni sud Hrvatske ukinuo je presudu i naložio Vrhovnom sudu da ponovi postupak.
Foto: pixabay.com
Izvor: SRNA
