Danas je nedjelja, 17. januar, 17. dan 2021. Do kraja godine ima 348 dana.
395. – Umro romejski car Flavije Teodosije Prvi, nazvan Teodosije Veliki, koji je vladao Romejom od 379. do 392, kad je obnovio cjelovito Rimsko carstvo, postavši njegov posljednji vladar. Prije dolaska na prijesto istakao se kao vojskovođa u ratovima protiv Pikta, Škota, Alemana i Sarmaćana i rimski car Flavije Gracijan ga je u januaru 379. proglasio savladarem, prepustivši mu vlast u istočnom dijelu carstva. Stupivši na prijesto, za razliku od prethodnika, nije uzeo titulu pontifeksa maksimusa. Ubrzo je izgradio snažnu armiju, konsolidovao prilike na nemirnom Balkanskom poluostrvu i uspostavio primirje s Vizigotima, u ljeto 381. sazvao je Drugi vaseljenski sabor u Konstantinopolju, a u februaru 391. zabranio je paganske obrede i proglasio hrišćanstvo jedinom zvaničnom religijom. Poslije pregovora s Persijom, s kojom se sporio za prevlast u Jermeniji, mirovnim ugovorom je uspio da za dug period učvrsti istočne granice carstva. Pred kraj vladavine vlast u Istočnom rimskom carstvu predao je starijem sinu Arkadiju, a u Zapadnom mlađem Flaviju Honoriju. Zapadno carstvo je zbacivanjem posljednjeg rimskog cara Romula Avgustula 476. srušio germanski vođa Odoakar, a Istočno Turci 1453. zauzimanjem Carigrada, kad je ubijen posljednji romejski car Konstantin Jedanesti – Dragaš.
1377. – Papa Grgur Jedanaesti obnovio je sjedište rimokatoličkih poglavara u Rimu, poslije “vavilonskog ropstva” papa u Avinjonu od 1309, koje je bilo posljedica ponižavajućeg poraza pape Bonifacija Osmog 1303. u sukobu s francuskim kraljem Filipom Četvrtim Lijepim, poslije pokušaja vatikanske kurije da papskoj vlasti potčini svjetovne vladare.
1601. – Španska prijestonica premještena iz Madrida u Valjadolid.
1706. – Rođen američki političar i fizičar Bendžamin Frenklin, borac za američku nezavisnost, jedan od tvoraca “Deklaracije nezavisnosti”, koji je pronalaskom gromobrana postao svjetski poznat. Bio je i štampar, knjižar, novinar, guverner Pensilvanije, poslanik u Londonu i Parizu, član Kraljevskog društva u Londonu. Osnovao je prvu javnu čitaonicu u Americi, filozofsko društvo Pensilvanije i Akademiju koja je prerasla u Pensilvanijski univerzitet. Učestvovao je u pisanju ustava SAD. Dokazao je postojanje pozitivnog i negativnog elektriciteta, pronašao gromobran i otkrio tok i karakteristike Golfske struje. Djela: “Novi eksperimenti i opažanja o elektricitetu”, “Život Bendžamina Frenklina”.
1773. – Engleski moreplovac Džejms Kuk brodom “Rezolušn” prvi prešao Antarktički krug.
1820. – Rođena engleska spisateljica irskog porijekla Ana Bronte, najmlađa od tri sestre koje su se bavile književnošću. Djela: romani “Agnes Grej”, “Stanarka Vajldfel Hola”.
1863. – Rođen ruski pozorišni glumac, teatrolog i reditelj Konstantin Sergejevič Aleksejev, poznat kao Konstantin Sergejevič Stanislavski, osnivač Hudožestvenog teatra u Moskvi 1898, čiji je umjetnički rukovodilac i ideolog bio do kraja života 1938. U režiji i glumi je do savršenstva razvio pozorišni realizam. Osnovni princip njegove teorije jeste da glumac uvijek mora istinski da proživljava ulogu. Njegova teorija, poznata kao “sistem Stanislavskog”, imala je ogroman uticaj – i sada ima veliki broj poklonika među pozorišnim umjetnicima. Djela: “Moj život u umjetnosti”, “Glumčev rad nad sobom”.
1863. – Rođen engleski državnik Dejvid Lojd Džordž, nekoliko puta premijer Velike Britanije, koji je 1911. ograničio vlast Gornjeg doma parlamenta. Pripadao je lijevom krilu Liberalne partije, kasnije njen šef. Od 1906. do 1911. je utemeljio englesko radničko zakonodavstvo: osmočasovni rad za teže poslove, pomoć u slučaju bolesti, povrede na radu i nezaposlenosti. U spoljnoj politici je odlučno branio interese britanske imperije i zauzimao se za jače angažovanje na evropskom kontinentu u Prvom svjetskom ratu, uključujući otvaranje savezničkog fronta na Balkanu. Bio je jedan od glavnih učesnika mirovne konferencije u Versaju i znatno je uticao na prilike u poslijeratnoj Evropi. Napisao je memoare “Dvadeset pet godina”, u kojima je obuhvatio period od 1892. do 1916.
1876. – Umro srpski slikar Pavle Simić, koji je najviše radio ikonostase, uglavnom u Vojvodini. Zapažen je i po istorijskim kompozicijama “Ilija Birčanin predaje harač”, “Hadži-Ruvim”, “Hadži-Đera”, “Nemanjina smrt”, “San Sv. Save” i portretima “St. Jovanović”, “J. Probojčević”, “Milica Stojadinović – Srpkinja”, “Žena s bijelim okovratnikom”.
1880. – Rođen američki filmski režiser kanadskog porijekla Mikal Sinot, poznat kao Mak Senet, jedan od najznačajnijih autora burlesknih komedija u periodu nijemog filma. Promovisao je niz glumaca, uključujući Čarlija Čaplina.
1912. – Ekspedicija engleskog istraživača – pomorskog kapetana Roberta Skota stigla je na Južni pol, mjesec dana poslije ekspedicije Norvežanina Ruala Amundsena. Skot i preostala četiri člana njegove ekspedicije umrli su od gladi i hladnoće pri povratku s Južnog pola.
1919. – Poljski kompozitor Ignaci Jan Paderevski, pijanista svjetskog glasa, postao je prvi premijer republike Poljske, uspostavljene poslije završetka Prvog svjetskog rata umjesto marionetske kraljevine koju su 1916. stvorile Centralne sile. Ubijedio je predsjednika SAD Vudra Vilsona da u svoj plan od “14 tačaka”, koji je postao osnov Versajskog mirovnog ugovora, unese odredbu o nezavisnosti Poljske.
1936. – Nacista Jozef Gebels poručio Nijemcima: “Možemo opstati bez butera, ali ne bez topova. Ako budemo napadnuti, jedino se možemo odbraniti topovima, ne buterom”.
1938. – Jugoslovenski premijer Milan Stojadinović sastao se u Berlinu sa vođom nacističke Njemačke Adolfom Hitlerom, koji mu je obećao integritet države, suprotstavljanje austrijskoj restauraciji, savez protiv boljševizma i mađarskog revanšizma i da neće stvarati savez sa Italijom opasan za Jugoslaviju. Zauzvrat je tražio saradnju sa Silama osovine.
1942. – Rođen američki bokser afričkog porijekla Kasijus Klej /Muhamed Ali/, jedini koji je triput osvajao titulu prvaka svijeta u teškoj kategoriji.
1944. – Savezničke snage su u Drugom svjetskom ratu kod Monte Kasina počele proboj njemačke “Gustavljeve linije” duž najvišeg dijela Apeninskog poluostrva. Potom je u žestokim borbama razoren gradić Kasino i najstariji benediktinski manastir, koji je 529. podigao osnivač tog monaškog reda Sveti Benedikt od Nursije.
1945. – Crvena armija u Drugom svjetskom ratu oslobodila Varšavu, pet godina nakon pada glavnog grada Poljske u ruke njemačkih nacista.
1959. – Stvaranjem unije republika Senegal i Francuski Sudan donesena je odluka o osnivanju federalne države Mali, koja je stupila na snagu u aprilu 1959.
1961. – Ubijen kongoanski državnik Patris Lumumba, bivši premijer Konga, tvorac nezavisnosti zemlje i heroj “crne Afrike”. Prema nalogu samoproglašenog predsjednika Katange Moiza Čombea – koji je pokušao da tu rudama izuzetno bogatu provinciju otcijepi od Konga, u dosluhu s vlasnicima velikih zapadnih kompanija, poslovno veoma zainteresovanim za takav poduhvat – ubili su ga bijeli plaćenici. Lumumba je protivustavno smijenjen s položaja predsjednika vlade 5. septembra 1960, a 1. decembra je otet.
1964. – Umro srpski slikar Đorđe Andrejević – Kun, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Prije Drugog svjetskog rata najviše je slikao prizore socijalne stvarnosti i društvenog revolta, a kao učesnik građanskog rata u Španiji od 1936. do 1939. i Narodnooslobodilačke borbe od 1941. – ratne prizore. Radio je velike kompozicije, portrete, mrtve prirode i figure, crteže, gravire, grafičke mape.
1966. – Iznad Španije su se sudarili američki bombarder “B-52” i teretni avion za snabdijevanje gorivom, pri čemu je poginulo osam ljudi, a bombarder je prinuđen da u Atlantski okean baci hidrogensku bombu, koja nije eksplodirala.
1991. – Vazduhoplovstvo SAD i zapadnih saveznika u Zalivskom ratu, u operaciji “Pustinjska oluja”, izvelo drugi i treći talas masovnog bombardovanja ciljeva u Iraku i u Kuvajtu, koji je okupirala iračka armija.
1994. – U zemljotresu u Los Anđelesu poginula je 61 osoba.
1995. – U zemljotresu koji je pogodio šire područje japanskog grada Kobe poginulo je više od 6.400 ljudi, a materijalna šteta je procijenjena na 85,5 milijardi dolara.
1997. – U Dablinu sud proglasio prvi razvod braka u istoriji Irske, na osnovu zakona odobrenog na referendumu, čemu se žestoko protivila Rimokatolička crkva.
1998. – Predsjednik SAD Bil Klinton prinuđen je da, kao prvi šef države u američkoj istoriji, svjedoči u svoju odbranu povodom optužbe Pole Džons za seksualno uznemiravanje.
2004. – Južna Koreja i SAD postigle sporazum o povlačenju američkih vojnika iz Seula u naredne tri godine, prvi put nakon završetka Korejskog rata.
2008. – Nekadašnji svjetski prvak u šahu, Amerikanac Bobi Fišer /Robert Džejms Fišer/, koga su popularno zvali “šahovski Mocart”, preminuo u 65. godini.
2012. – Umro Džoni Otis, američki muzičar, pionir ritma i bluza. Rođen je u gradu Valjeho 1921. godine.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
