Danas je četvrtak, 10. decembar, 345. dan 2020. Do kraja godine ima 21 dan.
1520. – Njemački crkveni reformator Martin Luter prekinuo sve veze sa Rimom, spalivši javno u Vitenbergu bulu u kojoj mu je papa Lav Deseti zaprijetio prokletstvom ako se u roku od 60 dana ne odrekne jeresi.
1603. – Umro engleski ljekar i fizičar Vilijam Gilbert, nazvan “ocem elektriciteta”, lični ljekar kraljice Elizabet Prve. U fizici se proslavio – mada mu je ta grana nauke bila samo hobi – kapitalnim djelom “O magnetima”. Dokazao je da je Zemlja veliki loptasti magnet i da se igla na kompasu ne upravlja prema nebu, kako se do tada vjerovalo, nego prema magnetnim polovima planete. Shvatanjima magnetizma nebeskih tijela i elektriciteta snažno je uticao na razvoj nauke u 17. vijeku.
1810. – Francuski car Napoleon Prvi priključio Francuskoj njemačke gradove Hanover, Bremen, Hamburg, Lauenburg i Libek.
1819. – Rođen italijanski revolucionar Feliče Orsini, jedan od najistaknutijih članova “Mlade Italije”, pokreta za oslobađanje i ujedinjenje italijanskih zemalja. Osnovao je organizaciju “Italijanska zavjera sinova smrti”, zbog čega je bio u tamnici od 1843. do 1846. Revolucionarne 1848. učestvovao je u borbama protiv Austrijanaca u Veneciji i Rimu, a 1854. nije uspio da u Lombardiji pobuni italijanske i mađarske vojnike u sastavu austrijskih okupacionih snaga. Potom je iz tamnice u Mantovi pobjegao i otišao u London, a u januaru 1858. pokušao je atentat na francuskog cara Napoleona Trećeg, poslije čega je pogubljen. Djela: “Austrijske tamnice”, “Uspomene i avanture”, “Političke uspomene”.
1822. – Rođen francuski kompozitor belgijskog porijekla Sezar Frank, izvanredan improvizator, orguljaš u pariskim crkvama i profesor na Pariskom konzervatorijumu. S Ektorom Berliozom bio je predstavnik francuskog muzičkog romantizma, obnovitelj francuske simfonije i kamerne muzike. Djela: “Simfonija de-mol”, simfonijske poeme “Eolides”, “Psyće”, “Les Đinns”, “Simfonijske varijacije za klavir i orkestar”, sonata za violinu i klavir, klavirski kvintet, kompozicije za orgulje i za klavir.
1830. – Rođena američka spisateljica Emili Dikinson, najveća američka pjesnikinja, za života anonimna – jer je vodila povučen život neudate domaćice i objavila samo četiri pjesme. Njenih više od hiljadu pjesama, otkrivenih poslije smrti 1886, posthumno je objavljeno u šest tomova. Priređivači su ih podijelili u četiri kategorije: pjesme o prirodi, o vremenu i vječnosti, o ljubavi, o životu. Njena poezija prodorne introspektivnosti i snažnog mističnog podteksta, pisana izvanredno preciznim i suptilnim stilom, obiluje samoniklom originalnošću.
1845. – Engleski građevinski inženjer Robert Tompson patentirao prve pneumatske gume.
1848. – Luj Napoleon nadmoćnom većinom dobio izbore za predsjednika Francuske. Četiri godine kasnije izveo je državni udar i proglasio se carem Napoleonom Trećim.
1868. – Prvi semafori za regulisanje saobraćaja u svijetu počeli su da rade u Londonu, na trgu ispred zgrade parlamenta Velike Britanije.
1878. – Rođen srpski socijalista Radovan Dragović, vođa socijalističkog pokreta u Srbiji, jedan od osnivača Srpske socijaldemokratske stranke 1903, čiji je bio sekretar, a potom predsjednik do smrti 1906. Obnovio je 1901. “Beogradsko radničko društvo”, osnovano 1896, prvu socijaldemokratsku organizaciju u Srbiji, a od 1900. do 1903. uređivao je listove “Napred”, “Radnički list”, “Stari radnički list” i “Radničke novine”. Osnovao je i socijaldemokratski Centralni odbor, koji je objedinio sve radničke organizacije u Srbiji, što je omogućilo stvaranje Srpske socijaldemokratske stranke. S Dimitrijem Tucovićem doprinio je uspostavljanju jedinstva sindikata i radničke političke partije.
1895. – Osnovano Društvo za unapređenje i uljepšavanje Sokobanje, što se smatra začetkom turizma u Srbiji. Na to su uticali i česti boravci knezova Miloša i Mihajla Obrenovića, koji su tu dolazili na odmor. Sokobanja se kao lječilište pominje još u starom Rimu i ranoj Romeji.
1896. – Umro švedski hemičar, industrijalac, filantrop i pronalazač Alfred Bernard Nobel, koji je pronalaskom dinamita 1867. stekao ogromno bogatstvo. Želeći da se dinamit koristi samo u mirnodopske svrhe, testamentom je ostavio fond od 9,2 miliona dolara za dodjelu nagrada za vanredna dostignuća u fizici, hemiji, medicini, književnosti i zalaganju za mir. Prvu Nobelovu nagradu Kraljevska švedska akademija nauka dodijelila je 1901. Od 1969. Akademija dodjeljuje i nagradu za ekonomiju. Nagradu za mir dodjeljuje Nobelov komitet u Oslu.
1898. – Rođen srpski slikar Ivan Tabaković, profesor Akademije primenjenih umetnosti u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Studirao je u Minhenu, Budimpešti, Zagrebu i Parizu. Pripadao je grupama “Zemlja”, “Dvanaestorica” i “Šestorica”. Dobio je “Gran pri” za slikarstvo na međunarodnoj izložbi u Parizu 1937. i Zlatnu medalju na međunarodnoj izložbi keramike u Pragu 1962.
1898. – Poslije poraza u američko-španskom ratu Španija se u Parizu mirovnim ugovorom odrekla Kube, Portorika i Guama i prihvatila američku okupaciju Filipina. Bio je to kraj njenog kolonijalnog carstva i početak uspona SAD u svjetskim poslovima.
1904. – Rođen čehoslovački državnik češkog porijekla Antonjin Novotni, generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije Čehoslovačke od 1953. i šef države od 1957. S funkcija je smijenjen početkom 1968, kada su započele reforme nazvane “Praško proljeće”, koje su onemogućene vojnom intervencijom Varšavskog pakta u avgustu 1968.
1909. – Prestala da izlazi “Šabačka čivija”, jedan od najboljih humorističko-satiričnih listova u Srbiji. Prvi broj se pojavio u septembru 1906.
1926. – Umro srpski državnik Nikola Pašić, jedan od osnivača Radikalne stranke 1881. i njen vođa, tvorac Vidovdanskog ustava 1921, prvog ustava Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kao student Ciriškog politehnikuma u Švajcarskoj prišao socijalistima i prihvatio ideje Svetozara Markovića i njegovog pokreta protiv apsolutističke vladavine dinastije Obrenović. Po povratku u Srbiju uređivao je socijalistički list “Oslobođenje”, a 1878. je izabran u parlament, u kojem se kao opozicioni vođa borio protiv autoritarnog monarhističkog režima Milana Obrenovića, zalažući se za uspostavljanje parlamentarne demokratije. Poslije gušenja Timočke bune 1883, koju su u zaječarskom kraju podstakli radikali, emigrirao i u odsustvu je osuđen na smrt. Poslije pomirenja kralja Milana s radikalima 1888. odlučujuće je doprinio da Srbija dobije veoma liberalan ustav. Ubrzo po abdikaciji kralja Milana u korist sina Aleksandra Obrenovića 1889. postao je predsjednik parlamenta, a 1891. premijer. Dominantnu političku poziciju u Srbiji učvrstio je poslije dolaska na vlast kralja Petra Prvog Karađorđevića 1903. Premijer je ponovo postao 1904. i potom je još tri puta formirao srpsku vladu, a poslije Prvog svjetskog rata triput je bio i predsjednik vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i uticao je na ključne istorijske događaje. Odlučno se odupro pokušajima Austro-Ugarske da potčini Srbiju, učestvovao je u stvaranju Balkanskog saveza uperenog protiv Otomanskog carstva i bio odan pristalica carske Rusije. Kao premijer i šef diplomatije predvodio je Srbiju u pobjedonosnim balkanskim ratovima 1912. i 1913. i u Prvom svjetskom ratu od 1914. do 1918. Igrao je istaknutu ulogu u stvaranju Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, koju je poslije rata zastupao 1919. na Versajskoj mirovnoj konferenciji.
1931. – Niseto Alkala Samora i Tores postao prvi ustavno izabran predsjednik Španije.
1936. – Britanski kralj Edvard Osmi abdicirao, postavši vojvoda od Vindzora, da bi mogao da se oženi Amerikankom Volis Simpson, dvostrukom raspuštenicom.
1941. – Japanski avioni su u Drugom svjetskom ratu u Južnokineskom moru potopili britanske ratne brodove “Ripals” i “Princ od Velsa”, na kojima je poginulo skoro 800 ljudi.
1948. – Generalna skupština UN usvojila Univerzalnu deklaraciju o pravima čovjeka.
1961. – Srpskom književniku Ivi Andriću uručena je Nobelova nagrada za književnost, koju je primio na svečanosti u Stokholmu pred 700 zvanica i švedskom kraljevskom porodicom u dvorani Koncertne palate Švedske akademije.
1963. – Sultanat Zanzibar, afrička ostrvska država u Indijskom okeanu, britanski protektorat od 1890, stekao nezavisnost u okviru Britanskog komonvelta. Naredne godine postao je republika i s Tanganjikom stvorio novu državu koja je dobila naziv Tanzanija.
1964. – Nobelovu nagradu za mir dobio Amerikanac afričkog porijekla Martin Luter King, borac za građanska prava crnaca.
1967. – Prva komercijalna termonuklearna eksplozija izvršena u Novom Meksiku /SAD/ radi vađenja prirodnog gasa iz podzemlja.
1980. – Milton Obote proglašen je predsjednikom Ugande, kao prvi afrički šef države koji se vratio na vlast poslije zbacivanja vojnim udarom. Vojska ga je 1985. drugi put zbacila s vlasti.
1982. – Dvojica sovjetskih kosmonauta vratila su se na Zemlju poslije rekordnih 211 dana provedenih u vasioni u brodu “Saljut 7”.
1983. – Raul Alfonsin preuzeo dužnost predsjednika Argentine kao prvi demokratski izabran šef države poslije osmogodišnje vladavine vojne hunte.
1987. – Umro američki violinista porijeklom ruski Jevrejin Jaša Hajfec, jedan od najvećih majstora tog instrumenta u 20. vijeku.
1989. – U Čehoslovačkoj preuzela vlast prva nekomunistička vlada od 1948. i predsjednik Gustav Husak je podnio ostavku.
1991. – JNA se povukla iz Zagreba, ali su hrvatske jedinice nastavile napade na vojsku i na područja u kojima su živjeli Srbi, što je većina zapadnih zemalja prećutno odobravala.
1996. – Predsjednik Južne Afrike Nelson Mendela potpisao Ustav kojim su svi građani, bez obzira na rasu, izjednačeni pred zakonom, što je bio završni čin u demontiranju sistema aparthejda u toj zemlji.
1998. – Palestinska oslobodilačka organizacija poništila odredbe svog ustava koje su pozivale na uništenje Izraela.
2006. – Umro bivši čileanski diktator Augusto Pinoče.
Foto: N.N.
Izvor: Nezavisne
