Danas je četvrtak, 30. jul, 212. dan 2020. Do kraja godine ima 154 dana.
1419. – Upadom Husita u Gradsku vijećnicu u Pragu i izbacivanjem kroz prozor članova praške gradske uprave sastavljene od Njemaca, u Češkoj je izbio husitski ustanak. Husiti su bili sljedbenici vjerskog reformatora Jana Husa, neka vrsta čeških protestanata, ali i borci protiv germanizacije. Odbili su da priznaju njemačkog cara Sigismunda Prvog za češkog kralja, pa je on u savezu s papom pokrenuo protiv njih “krstaški rat” koji je trajao do 1436. Nanijeli su trupama njemačkog cara niz poraza, čak su prodrli i duboko u unutrašnjost Njemačke kako bi podigli na ustanak i njemačke seljake, ali su na kraju poraženi, između ostalog, zbog međusobnih podjela i sukoba. Ipak Husitski pokret znatno je oslabio njemački uticaj u Češkoj, tako da je intenzivnija germanizacija ipak bila oslabljena sve do perioda Tridesetogodišnjeg rata u 17. vijeku, kada je njemački uticaj preovladao.
1511. – Rođen je italijanski slikar, arhitekta i pisac Đorđo Vazari, jedan od prvih teoretičara istorije umjetnosti. Radio je na mnogim građevinama i naslikao veliki broj fresaka i slika u rimskim i firentinskim crkvama i palatama. Njegove biografije italijanskih umjetnika od 13. do 16. veka glavni su izvor za proučavanje italijanske renesansne umjetnosti.
1771. – Umro je engleski pisac Tomas Grej, pjesnik klasicističke škole, kojeg ljubav prema prirodi, dubina osjećanja i simpatije za običnog čoveka čine pretečom romantizma. Napisao je malo pjesama, ali zauzima visoko mjesto u engleskoj literaturi zahvaljujući savršenoj formi stihova, a “Elegija napisana na seoskom groblju” smatra se jednom od najljepših pjesama na engleskom jeziku. Njegovu romantičnu pesmu “Bard” na srpski jezik prepjevao je Jovan Jovanović Zmaj.
1784. – Umro je francuski filozof i pisac Deni Didro. Bio je veoma kritičan prema svakoj vrsti religioznosti. Nosilac je prosvjetiteljske ideje u predrevolucionarnoj Francuskoj, inspirator je i glavni urednik velike francuske “Enciklopedije”, objavljene između 1751. i 1772. u 28 tomova. Kao protivnik klasičnih autoriteta i tradicionalizma, znatno je uticao na raspoloženje građanstva u borbi protiv starog režima. U filozofskim raspravama razvijao je materijalističko-naturalističke ideje, a u esejima i književnim djelima zalagao se za novu kulturu zasnovanu na strogom racionalizmu. Dela: “Pismo o slepima na pouku onima koji vide”, “Razgovor Dalambera i Didroa”, “Misli o tumačenju prirode”, “Dalamberov san”, “Žak fatalista”, “Ramoov sinovac”, “Saloni”.
1818. – Rođena je engleska književnica irskog porekla Emili Bronte, koja se proslavila romanom “Orkanski visovi”.
1863. – Rođen je američki automobilski magnat Henri Ford, proizvođač i konstruktor koji je najviše doprinio naglom razvoju automobilizma. Počeo je kao kovač, ali je vremenom uspio da izgradi čitavu industrijsku imperiju. Prve “benzinske kočije” konstruisao je 1896, a od 1899. bavio se proizvodnjom automobila, kasnije i traktora. Prvi je uveo serijsku proizvodnju, kao i povoljno kreditiranje kupaca ustrojeno tako da prosječnom građaninu SAD automobili budu dostupni. Godine 1908. stvorio je “Model T”, “Narodni automobil” koji je motorizovao SAD. Napisao je sjećanja: “Moj život i rad”, ali i antisemitsko djelo “Međunarodni Jevrejin”, kojeg se kasnije odrekao.
1898. – Rođen je engleski vajar Henri Mur, jedan od najvećih skulptora 20. vijeka, inostrani član Srpske akademije nauka i umetnosti. Inspirisao se arhaičnom i primitivnom umjetnošću, naročito stvaralaštvom stanovnika predkolumbovske Amerike. Pod uticajem španskog slikara Pabla Pikasa i francuskog vajara rumunskog porijekla Konstantina Brankušija, težio je sintezi apstraktnih oblika i nadrealističkih ideja.
1898. – Umro je njemački državnik Oto fon Bizmark /fon Bizmark-Šenhauzen/, nazvan “gvozdeni kancelar”, koji je “krvlju i gvožđem” ujedinio njemačke države. Postao je 1862. kancelar Pruske, 1864. u savezu sa Austrijom napao je Dansku i osvojio Šlezvig, a onda se okrenuo protiv Beča i 1866. porazio Austriju, što mu je omogućilo da s Pruskom ujedini sjeverne njemačke državice u Sjevernonjemački savez. Isprovocirao je Njemačko-francuski rat i poslije pobjede nad Francuskom proglasio je početkom 1871. Njemačku carevinom, a Vilhelma Prvog carem. Suzbijao je separatizam njemačkog rimokatoličkog juga. Godine 1878. objavio je “Izuzetni zakon” /”Leks specialis”/, kojim je socijaldemokratiju stavio van zakona, ali je paralelno uveo socijalne reforme. Zbog neslaganja sa novim carem Vilhelmom Drugim, 1890. povukao se sa vlasti, poslije 28 godina gotovo neograničene vladavine.
1912. – Umro je japanski car Meiđi tokom čije vladavine je Japan preobražen u modernu državu. Bio je to početak velike imperijalne ekspanzije te zemlje. Ipak ogromna privredna i naučna snaga savremenog Japana najvećim dijelom je izgrađena tek poslije Drugog svjetskog rata.
1930. – Urugvaj je u Montevideu, pobjedom u finalu prvog svjetskog fudbalskog prvenstva nad Argentinom sa 4:2, postao prvi svjetski šampion. Prethodno je u polufinalu sa 6:1 pobijedio Kraljevinu Jugoslaviju, u utakmici koja je obilovala sudskom samovoljom na štetu jugoslovenskog tima.
1945. – Američku krstaricu “Indijanapolis” potopila je japanska podmornica, usmrtivši više od 800 ljudi.
1966. – Engleska je pobjedom nad Njemačkom rezultatom 4:2 u finalu svjetskog fudbalskog prvenstva odigranom na londonskom stadionu “Vembli” prvi put postala prvak svijeta.
1971. – U japanski putnički “Boing 727” udario je borbeni avion, izazvavši smrt 162 ljudi.
1974. – Turska, Grčka i Velika Britanija potpisale su sporazum o prekidu vatre na Kipru. Do borbenih dejstava je došlo nakon što su se turske trupe iskrcale na tom mediteranskom ostrvu 1973. da bi spriječile ujedinjenje Kipra sa Grčkom, što je bila težnja većine kiparskih Grka od sticanja nezavisnosti 1960. Do tada je to ostrvo bilo britanska kolonija.
1975. – U Helsinkiju je počela Konferencija o evropskoj bezbjednosti i saradnji koja je okupila državnike 35 zemalja, uključujući lidere Sovjetskog Saveza i SAD. Glavni cilj skupa bilo je osiguranje mira u Evropi.
1980. – Poslije 74 godine britansko-francuske kolonijalne uprave, pacifički arhipelag Novi Hebridi stekao je nezavisnost pod imenom Republika Vanuatu.
1989. – General Vojćeh Jaruzelski napustio je poslije osam godina položaj šefa vladajuće komunističke partije, a novi lider poljskih komunista postao je njegov prijatelj i štićenik Mječislav Rakovski.
1990. – Član britanskog parlamenta, konzervativac Jan Gau, blizak saradnik Margaret Tačer, poginuo je u eksploziji bombe koju je u automobil podmetnula Irska republikanska armija.
1993. – Lideri bosanskih muslimana /Bošnjaka/ Srba i Hrvata iz Bosne i Hercegovine, postigli su na mirovnim pregovorima u Ženevi dogovor, prema kojem bi BiH činile tri etničke republike. Ni ovaj sporazum nije zaustavio građanski rat, najviše zbog uplitanja inostranih interesa.
1997. – Dvojica arapskih islamskih terorista, samoubica, usmrtili su u Jerusalimu 18 ljudi.
1999. – Američka vojska zvanično je okončala operacije u Panami, poslije stogodišnjeg prisustva u toj zemlji Centralne Amerike, koju su SAD i osnovale radi efikasnije kontrole nad Panamskim kanalom. Do 1903. Panama je bila sastavni dio Kolumbije, ali su SAD izmislile podršku tamošnjem “Pokretu za samostalnost”, pošto se vlada Kolumbije nije složila s predlozima SAD vezanim za status Panamskog kanala.
2003. – Posljednja “buba” sišla je sa proizvodne trake u Meksiku “folksvagen” broj 21.529.464, koliko ih je za 68 godina proizvedeno u Njemačkoj i drugim zemljama, čime je okončana istorija najduže proizvođenog automobila. Proizvodnja “folksvagena” bila je ideja njemačkog nacističkog lidera Adolfa Hitlera, s ciljem da se proizvede automobil dostupan svakom Nijemcu. Izgled karoserije popularne “bube” djelo je Ferdinanda Poršea.
2004. – U eksploziji gasovoda u belgijskoj industrijskoj zoni Gislengijen, 30 kilometara jugozapadno od Brisela, poginulo je 14 ljudi.
2007. – Umro je švedski režiser Ingmar Bergman, jedan od najvećih umjetnika kinematografije uopšte. Iza Bergmana su ostala 54 filma, 126 pozorišnih predstava i 39 radio-drama, brojni scenariji, knjige. U teatru je ostavio dubok trag interpretirajući skandinavske i ruske klasike, ali i savremenu dramsku literaturu. Od 1963. bio je direktor Kraljevskog dramskog teatra Švedske. Prvi film je snimio 1946. a internacionalnu slavu mu je donio film “Osmesi ljetnje noći”, koji je na Festivalu u Kanu dobio nagradu kao najbolja komedija. Naredne godine u Kanu sa “Sedmim pečatom” osvojio je specijalnu nagradu žirija. Dodijeljena mu je nagrada za životno djelo Američke filmske akademije i tri Oskara za najbolje strane filmove /”Djevičanski izvor”, “Kroz tamno staklo” i “Fani i Aleksandar”/. Ostali djela: “Divlje jagode”, “Tišina”, “Perone”, “Šapat i krikovi”, “Jesenja sonata”.
2007. – Britanska vojska je okončala 38 godina dugu vanrednu operaciju u Sjevernoj Irskoj, pošto je prethodno ukinuta direktna uprava Londona i formirana redovna civilna uprava. Riječ je o najdužoj operaciji u istoriji oružanih snaga Velike Britanije započetoj 1969. Od početka izbijanja sukoba između katolika i protestanata 1969. u Sjevernoj Irskoj je službovalo preko 300.000 britanskih vojnika, pri čemu su poginula 763 vojnika i oko 3.500 civila.
2007. – Umro je Mikelanđelo Antonioni, italijanski filmski režiser. Proslavio se filmovima “Uvećanje” i “Avantura”. Antonioni “pjesnik s kamerom” ostavio je za sobom 25 filmova. Radio je kao scenarista za Roberta Roselinija, Federika Felinija i Marsela Karnea, da bi prvi put stao iza kamere 1942, snimajući dokumentarne filmove /”LJudi sa rijeke Po”/. Prvi dugometražni film – “Hronika jedne ljubavi” snimio je 1950. Njegov film “Avantura” je proglašen remek djelom i smatra se jednim od deset najboljih ostvarenja u istoriji kinematografije. Oskara za životno delo dobio je 1995. Ostala dela: “Noć”, “Pomračenje”, “Crvena pustinja”, “Kota Zabriski”, “Profesija: reporter”, “Orao je imao dvije glave”, “Iznad oblaka” /sa Vimom Vendersom/ omnibus “Eros” /sa Vong Kar Vajem i Stivenom Soderbergom/.
2014. – Argentina je zvanično bankrotirala, pošto tamošnje vlasti nisu uspjele da se dogovore sa američkim fondovima o reprogramu duga zemlje. Godine 2001. Argentina je već doživjela bankrot, nakon što je objelodanjeno da zemlja nije u stanju da otplati dug od 95 milijardi dolara.
Foto: N.N.
Izvor: SRNA
